Prawa pracownika - nawet nie wiesz, ile Ci się należy

Są rzeczy, które po prostu Ci się należą. Część zależy natomiast jedynie od dobrej woli pracodawcy. Niemniej, zawsze warto mieć tego świadomość i ubiegać się od zatrudniającego o to, czego potrzebujesz. Jako pracownik masz wiele praw, dlatego koniecznie je poznaj. Sprawdź, na co możesz liczyć!

Prawa pracownika – Kodeks pracy
 

Czwarty dział Kodeksu Pracy opisuje prawa i obowiązki pracodawcy oraz pracownika. Zostały w nim szczegółowo określone: odpowiedzialność pracownika, kary stosowane za niewywiązywanie się z obowiązków, a także rodzaje nagród za wzorową, wyróżniającą się postawę i pracę.

Podstawowe obowiązki pracodawcy zakładają konieczność zadbania o takie aspekty jak np.: bezpieczne i wygodne warunki pracy, zapobieganie mobbingowi w pracy, zaspokojenie podstawowych potrzeb pracowników, wypłacanie godziwej pensji czy zakaz dyskryminacji ze względu na płeć, pochodzenie, orientację seksualną, wiek itp. Jeśli masz wrażenie, że Twój pracodawca nie dopełnia swoich obowiązków w tym zakresie, z powodzeniem możesz zwrócić mu uwagę, a w przypadku braku reakcji, zgłosić nieprawidłowości do Państwowej Inspekcji Pracy.

Zgodnie z Kodeksem Pracy, każdemu pracownikowi przysługuje szereg uprawnień. Ich zakres rośnie znacząco, np. kiedy zostajesz rodzicem. Nieco więcej należy się kobiecie, ale panowie również mają sporo praw, o których zwykle zapominają.

Prawa przysługujące kobiecie:

• Jeszcze w ciąży jesteś chroniona przed zwolnieniem i rozwiązaniem umowy (uwaga: w przypadku popełnienia przestępstwa, ciąża nie uchroni Cię przed zwolnieniem dyscyplinarnym!).
• W ciąży nie możesz pracować w nadgodzinach ani w nocy. Masz też obowiązkowo wolne niedziele i święta. Pracodawca nie może Cię również wysłać w delegację.
• Jeśli pracujesz przy materiałach niebezpiecznych dla zdrowia lub dźwigasz ciężary, na czas ciąży musisz otrzymać inny zakres obowiązków.
• Po porodzie przysługuje Ci urlop macierzyński, z czego 14 tygodni musisz wykorzystać obowiązkowo. Niezbędne informacje dotyczące urlopu macierzyńskiego znajdziesz w artykule: Urlop macierzyński – co warto o nim wiedzieć?
• Jeśli karmisz piersią, po powrocie do pracy masz prawo do dwóch przerw po pół godziny w ciągu dnia, aby nakarmić dziecko.
• Masz prawo do trzyletniego urlopu wychowawczego.
• Jeśli dziecko ma mniej niż 14 lat, masz prawo do 2 dni w roku przeznaczonych na jego opiekę.
   

Prawa, jakie w związku z zostaniem rodzicem otrzymuje mężczyzna:

• Zanim dziecko skończy rok, masz prawo do 2 tygodni urlopu ojcowskiego.
• Masz prawo do trzyletniego urlopu wychowawczego.
• Jeśli dziecko ma mniej niż 14 lat, masz prawo do 2 dni w roku przeznaczonych na jego opiekę.
   

Ochrona pracownika w wieku przedemerytalnym
 

Zgodnie z Kodeksem Pracy, pracodawca nie ma prawa zwolnić pracownika, który wkrótce osiągnie wiek emerytalny. Przepisy zapewniają ochronę osobom, które za mniej niż 4 lata będą mogły przejść na emeryturę z powodu wieku. Warunkiem posiadania ochrony jest jednak długość zatrudnienia danego pracownika – musi umożliwiać uzyskanie prawa do emerytury. Ochrona dotyczy tylko osób zatrudnionych na umowę o pracę. Inne umowy cywilnoprawne nie gwarantują tego zabezpieczenia. Wymiar etatu nie ma jednak znaczenia. Jeśli zaś osoba jest zatrudniona na kilku etatach, na wszystkich jest objęta ochroną przed utratą wynagrodzenia.

Istnieją jednak okoliczności, w których pracownik nie jest objęty ochroną przedemerytalną. Ma to miejsce, kiedy świadczył on pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, kiedy uzyskał prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy ani wówczas, gdy kwalifikuje się on do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia z jego winy. Także pracodawcy, względem których ogłoszono upadłość lub likwidację, nie muszą dopełniać obowiązku ochrony pracownika w wieku przedemerytalnym.
 

Dodatkowe wynagrodzenie – kiedy się należy?
 

Niezależnie od tego ile zarabiasz, są sytuacje, gdy za wykonaną pracę należą Ci się dodatkowe pieniądze. Kiedy?

• Praca w nadgodzinach. Powinieneś dostać podwójną stawkę za każdą dodatkową godzinę przepracowaną w nocy oraz w niedzielę lub święto. Za dodatkowe godziny w pozostałe dni możesz liczyć na 50% więcej. Kodeks Pracy dokładnie opisuje, kiedy przedsiębiorca może zlecić Ci pracę w godzinach nadliczbowych. Nie może robić tego bez wyraźnych powodów ani z góry planować, że będą wykonywane. Nadgodziny można brać także z własnej woli, jeśli są ku temu rozsądne powody. Pamiętaj, że nie otrzymasz dodatkowego wynagrodzenia, jeśli pracodawca zdecyduje w zamian dać Ci wolne (lub sam złożysz o to wniosek).
• Jeśli pracujesz w nocy, stawka godzinowa jest podwyższana o 20%. Za pracę w nocy uważa się pracę między godziną 21 a 7 rano, lub inaczej, jeśli tak stanowi umowa. Nie wszyscy mogą jednak sobie na to pozwolić. Taka praca jest bowiem uciążliwa dla: pracownic w ciąży, pracowników opiekujących się dzieckiem poniżej 4. roku życia, pracowników młodocianych, czy pracowników niepełnosprawnych.
• Dodatek za pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych nie jest obowiązkowy, ale może być zapisany w umowie o pracę i wówczas bezwzględnie Ci się należy. Respektowane jest to na przykład w zawodzie górnika czy hutnika.

Oprócz wymienionych wyżej przykładów, istnieje jeszcze jedna sytuacja, gwarantująca dodatkową pensję. Pełne miesięczne wynagrodzenie przysługuje pracownikom jednostek sfery budżetowej. Jest nazywane „trzynastką” lub „trzynastą pensją”. Aby je otrzymać, należy spełniać określone wymagania. Jakie?

• Pracownik otrzyma trzynastkę po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego. Jeśli przepracował mniej niż pół roku – nie przysługuje mu żaden dodatek. Z kolei, gdy jest zatrudniony ponad pół roku, otrzyma proporcjonalną kwotę, w stosunku do przepracowanego czasu.
• Trzynastka nie przysługuje w kilku szczególnych przypadkach. Pracownik nie otrzyma jej, jeśli ma na swoim koncie nieusprawiedliwioną nieobecność w pracy (trwającą przynamniej dwa dni), osobom, którym zdarzyło się stawić do pracy w stanie nietrzeźwości, ani osobom, które otrzymały dyscyplinarne zwolnienie z pracy lub została z nimi rozwiązania umowa o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
   

Przerwa w pracy przy komputerze
 

Prawo dba o wydajność pracowników, a przy tym o zdrowie ich oczu i kręgosłupów. Praca przy komputerze może być bardzo uciążliwa, dlatego warto wiedzieć, kiedy i na jak długo można od niej odpocząć. Osoby pracujące głównie przy komputerze, powinny być otoczone specjalną opieką. Nie chodzi tu jednak o zapewnianie najnowocześniejszego sprzętu, a o bardziej prozaiczne sprawy. Długotrwałe pozostawanie w jednej pozycji i wytężanie wzroku, może mieć przykre skutki dla zdrowia, a także powodować zmęczenie, rozdrażnienie i ogólny spadek efektywności.

Po każdej godzinie pracy otrzymujesz prawo do pięciu minut odpoczynku od monitora. Musi to jednak być godzina nieustannej pracy przy monitorze – przerwa nie przysługuje Ci, jeśli wykonujesz w między czasie jeszcze inne obowiązki. Przerw nie możesz też „skumulować” i odpoczywać później ciągiem, przez np. 20 minut. Pracodawca ma obowiązek sfinansować Ci okulary, jeśli okulista zaświadczy, że są niezbędne. Niestety nie będzie to najmodniejszy model – pracodawca refunduje tylko koszt szkieł i najtańszych oprawek. Oczywiście do bardziej stylowego modelu możesz dołożyć z własnej kieszeni. Oprócz wspomnianych udogodnień, należy Ci się też stanowisko pracy zgodne z normami BHP.
 

Przerwa śniadaniowa
 

Trudno jest pracować z pustym żołądkiem. Wówczas czujemy się słabo, a nasze myśli uciekają do tego, co moglibyśmy zjeść. Na szczęście, prawo jest po stronie głodnego. Jeśli pracujesz dłużej niż 6 godzin, należy Ci się 15 minut przerwy, które możesz wykorzystać m.in. na posiłek. Najczęściej ta przerwa wykorzystywana jest na śniadanie. Oczywiście, pracodawca może też wprowadzić dodatkową (niepłatną) przerwę, trwająca nie dłużej niż godzinę. Jest to coraz częściej praktykowane i znane jako przerwa na lunch. Stosowane głównie w firmach, gdzie praca nie rozpoczyna się skoro świt, a na przykład między 10 a 12.

Co ciekawe, jeśli wykonujesz pracę wymagającą szczególnego wysiłku, masz prawo nie tylko do przerwy na posiłek, ale do samego posiłku, który musi zapewnić pracodawca. Tzw. posiłek regeneracyjny możesz dostać bezpośrednio lub w formie np. bonów do stołówki pracowniczej. Dodatkowo, w upalne dni pracodawca obowiązkowo musi zapewnić dostęp do zimnych napojów (może to być woda mineralna, soki i inne napoje bezalkoholowe). Dostęp do wody zdatnej do picia należy się pracownikom nie tylko w upały, jednak nie musi być ona dodatkowo chłodzona. Mówiąc najprościej, jeśli woda w kranie nadaje się do picia, to wszystko jest zgodnie z prawem. Kawa czy herbata są natomiast jedynie miłym gestem ze strony pracodawcy, do którego nie jest on zobligowany.

Pamiętaj, że to pracodawca musi dbać o swoich podwładnych. Świadomość własnych praw pracowniczych może sprawić, że podniesiesz komfort swojej pracy. Dzięki temu będziesz lepiej ją wykonywał, a może nawet i chętniej do niej przychodził!