Przerwa w pracy. Jakie są Twoje prawa?

Dzięki przerwom od obowiązków służbowych poprawia się organizacja czasu pracy, zarządzanie czasem oraz komfort pracownika, a za tym idzie najczęściej wzrost standardu wykonywanej pracy. Rzetelny system przerw w pracy jest jednym z wyznaczników rozwoju prawa pracy i zarazem parametrem określającym ogólną sytuację pracowników. To właśnie dlatego coraz częściej poświęca się tej kwestii uwagę.
 

Kodeks pracy a przerwa
 

Kwestia przerw w pracy jest regulowana prawnie, dlatego wszelkie zapisy można znaleźć w Kodeksie pracy. Obecnie przepisy mówią o kilku rodzajach przerw pracowniczych, z czego podstawową jest minimum 15-minutowa przerwa od wykonywania obowiązków. Przysługuje każdemu pracownikowi, który wykonuje pracę przez co najmniej 6 godzin na dobę, bez względu na typ umowy oraz wymiar czasu pracy. Warto wiedzieć, że rozpoczęcie pracy 15 minut później lub skończenie jej 15 minut wcześniej nie może zostać uznane za przerwę pracowniczą. Jak sama nazwa mówi – przerwa w pracy musi wystąpić pomiędzy dwiema częściami wykonywania dziennych  obowiązków.  Udzielenie takiej przerwy stanowi obowiązek przełożonych, od którego nie można się uchylić, jednakże to właśnie pracodawca określa porę przerwy oraz dokładny czas jej trwania. Z reguły wydłuża się ustawowy czas do 20, a nawet 30 minut, jednak jest to indywidualna kwestia każdego przedsiębiorstwa oraz ustaleń z pracownikami.

Ważnym, aczkolwiek spornym aspektem, jest kwestia pozwolenia na opuszczenie firmy. Aktualnie należy unikać wyjść poza teren przedsiębiorstwa podczas przerwy, ponieważ może to skutkować konsekwencjami w przypadku niefortunnego wypadku – nie będzie on wtedy kwalifikowany jako wypadek w pracy, ani w drodze do lub z pracy.

Kodeks pracy przewiduje także dłuższą, maksymalnie godzinną przerwę – niewliczaną do czasu pracy. Nie jest obligatoryjna, dlatego jeśli pracodawca zdecyduję się na jej wprowadzenie, powinien poinformować o tym podwładnych poprzez wskazanie jej w zbiorowym układzie pracy, regulaminie pracy lub umowie o pracę. W świetle przepisów każdą przerwę, zarówno obowiązkową jak i dowolną,  należy traktować jako odstąpienie od wykonywania bieżących czynności, czyli prywatny czas pracownika. W związku z tym, wszelkie ingerencje pracodawcy na przykład w miejsce przebywania pracownika lub próby narzucenia poszczególnych zadań lub działań stanowią nadużycie.

Wyjątkiem jest nieodpowiednie zachowanie pracownika podczas przerwy, które narusza reguły współżycia społecznego lub zasady BHP. Dlatego, aby usprawnić system przerw oraz sposób rozliczania pracowników, oprócz przerw ogólnych wprowadza się także przerwy tematyczne, które wiążą się konkretnymi czynnościami i mogą być monitorowane w celu stwierdzenia ich zasadności.

Przerwy w pracy - jak jest wykorzystać?
 

Wyróżnia się dwa podstawowe typy przerw, które przysługują wielu pracownikom w naszym kraju. Uniwersalna, 15-minutowa przerwa w związku ze swoją powszechnością nie posiada konkretnej nazwy i należy się każdemu, kto przebywa w pracy minimum 6 godzin. Chociaż pracownik sam decyduje na co wykorzysta przysługujący czas, to zazwyczaj ustawowy kwadrans przeznacza się na spożycie posiłku. Ze względu na różne formy stosunku pracy, pory przerw mogą się różnić, jednak najpopularniejsze określenie to przerwa śniadaniowa lub przerwa obiadowa, nawet jeżeli zatrudnieni wolą w tym czasie wykonać rozmowę telefoniczną, sprawdzić prywatne maile czy po prostu zrelaksować się czytając gazetę lub słuchając muzyki.

Podobnie w przypadku długiej przerwy – mimo, że zależy jedynie od przełożonego, ona również oferuje pracownikom szereg możliwości z których warto skorzystać – zwłaszcza w przypadku spraw pilnych i nagłych, takich jak konieczność załatwienia sprawy urzędowej lub wizyta u lekarza.

Przerwy tematyczne
 

Takie przerwy muszą spełniać swoje podstawowe założenia. Dla przykładu, pracownica karmiąca dziecko piersią, w przypadku pracy 6 godzin na dobę ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw przeznaczonych właśnie na karmienie. Ten rodzaj przerw wlicza się do czasu pracy i jest udzielany na wniosek matki.

Podobna procedura obowiązuje przy przerwach dla osób o danym stopniu niepełnosprawności. Kodeks pracy wskazuje na płatną, dodatkową 15-minutową przerwę dla osób z orzeczeniem o niepełnosprawności, przy zaleceniu wykorzystania jej na wypoczynek lub ćwiczenia usprawniające.

Osobnym przypadkiem pauzy od pracy są przerwy dla młodocianych pracowników. W trosce o ich zrównoważony rozwój, prawo pracy przewiduje przywilej w postaci półgodzinnej przerwy w pracy, jeśli dobowy wymiar czasu pracy jest dłuższy niż 4,5 godziny.
Mając na uwadze fakt, że osoba aktywna zawodowo spędza w pracy dużą część dnia, trzeba pamiętać, że nawet niepozorne czynności - wynikające z wykonywania obowiązków –  w nadmiarze mogą  na dłuższą metę okazać się problematyczne.

Zdrowie pracowników a przerwy
 

Regulacje prawne, badania społeczne oraz raporty światowych instytutów pokazują, że kraje rozwijające się kładą coraz większy nacisk na ludzkie zdrowie i walkę o poprawę ogólnej kondycji społeczeństwa. Nic więc dziwnego, że oprócz wyszczególnienia parametrów takich jak praca w warunkach uciążliwych lub z materiałami szkodliwymi, zaczęto interesować się także innymi typami zagrożeń – związanymi z pracowniczym ryzykiem powolnej, stopniowej utraty zdrowia.

W trosce o wzrok zatrudnionych, istotnym rodzajem przerwy dla wszystkich stanowisk wyposażonych w komputery przewidziana została ta od pracy przy komputerze, kiedy pracownik pracuje na nim co najmniej 4 godziny w ciągu doby. Przysługuje ona w wymiarze 5 minut przerwy po każdej godzinie pracy z komputerem, przy czym w czasie jej trwania pracownik nie odpoczywa i nie zajmuje się swoimi sprawami, lecz zamiast tego powinien znaleźć sobie inną, służbową czynność z dala od ekranu.

Coraz częściej pojawiają się w firmach rozwiązania odnośnie codziennej, kilkuminutowej gimnastyki, co jest istotne zwłaszcza dla osób o siedzącym charakterze pracy. Profilaktyka wad postawy i walka z otyłością to od wielu lat jedne z głównych problemów społeczeństw – również polskiego. Mimo, że wciąż nie ujęto ich w regulacjach prawa pracy, coraz częściej przełożeni sami decydują się na wprowadzenie tego typu przerwy tematycznej. Wszystko dlatego, że inicjowanie rozwiązań dbałości o zdrowie i życie pracowników, nie tylko oddziałuje na korzyść samych zainteresowanych, ale także na rozwój i potencjał firmy.

System zarządzania przerwami pracowniczymi to połączenie regulacji prawnych z ustaleniami na linii pracownik - przełożony. Niezwykle ważnym jest, aby pracownik znał swoje prawa i potrafił ich dochodzić. Warto być na bieżąco, gdyż nieustająca dyskusja na temat ochrony zdrowia i praw pracowników z  pewnością niedługo przyczyni się do uchwalenia kolejnych, znaczących zmian.