Nawiązanie stosunku pracy z wyboru zostało uregulowane w art. 73 Kodeksu pracy. Zgodnie z nim następuje ono, jeżeli z wyboru "wynika obowiązek wykonywania pracy w charakterze pracownika". Trzeba przy tym pamiętać, że stosunek pracy każdorazowo rozwiązuje się z wygaśnięciem mandatu. Kodeks pracy nie zawiera jednak szczegółowych wytycznych dotyczących trybu i formy nawiązywania stosunku pracy z wyboru. Co więcej, nie określa on też przyczyn wygaśnięcia mandatu. W tym zakresie zastosowanie mają zatem akty szczególne i statuty organizacji. Dodatkowo zainteresowane podmioty powinny pamiętać, że przy nawiązaniu stosunku pracy z wyboru nie jest konieczne - ani możliwe - zawieranie umowy o pracę. Dzieje się tak dlatego, że ta forma zatrudnienia jest głównie związana z organami samorządu terytorialnego.
Kogo zatrudnia się na podstawie wyboru?
Jak wspomniano powyżej, nawiązywanie stosunku pracy z wyboru zdarza się najczęściej w organach samorządu terytorialnego. Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 22 marca 1990 roku o pracownikach samorządowych, na podstawie wybory zatrudnia się:
wójta, burmistrza lub prezydenta miasta (jeżeli statut gminy bądź związku tak stanowi),
przewodniczącego zarządu związku i jego członków (jeżeli statut związku tak stanowi),
członków organów sejmiku samorządowego (jeżeli regulamin tak stanowi).
Ponieważ zatrudnienie na podstawie wyboru jest mało stabilne, w praktyce najczęściej nie zatrudnia się w ten sposób członków zarządu w spółkach handlowych. Warto jednak podkreślić, że taka możliwość istnieje, choć w praktyce stosowana jest bardzo rzadko.
Praca z wyboru a praca u innego pracodawcy
Trzeba zauważyć, że może powstać problem, jeżeli osoba wybrana na dane stanowisko jest jednocześnie związana umową o pracę z innym pracodawcą. W takim przypadku istnieje możliwość udzielenia jej urlopu bezpłatnego zgodnie z art. 174 § 1 Kodeksu pracy: "Na pisemny wniosek pracownika, pracodawca może udzielić mu urlopu bezpłatnego".
Pracownik, który skorzystał z możliwości wzięcia urlopu bezpłatnego musi pamiętać, że ma prawo - po wygaśnięciu mandatu - powrócić do pracy na stanowisko równorzędne pod względem wynagrodzenia z poprzednio zajmowanym. Warto przy tym wiedzieć, że ograniczeniem jest tu termin, w jakim fakt ten należy pracodawcy zgłosić. Zgodnie z przepisami pracownik powinien tego dokonać w ciągu 7 dni od dnia rozwiązania stosunku pracy z wyboru. Niedotrzymanie tego warunku- zgodnie z art. 74 Kodeksu pracy - powoduje wygaśnięcie stosunku pracy, chyba że "nastąpiło to z przyczyn niezależnych od pracownika".
Nieco inaczej jest, jeżeli pracownik nie zdecyduje się na urlop bezpłatny. W takim przypadku zastosowanie ma art. 75 Kodeksu pracy. Zgodnie z nim osobie zatrudnionej, która nie pozostawała - w związku z wyborem - na urlopie bezpłatnym, przysługuje odprawa w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia.
Przyczyny rozwiązania stosunku pracy z wyboru
W praktyce do zakończenia stosunku pracy z wyboru dochodzi najczęściej wówczas, gdy wygasa mandat. Co do zasady taka sytuacja ma miejsce w razie ustąpienia z zajmowanego stanowiska, upływu kadencji, odwołania ze stanowiska czy śmierci pracownika. Warto przy tym pamiętać, że podobnie jak przy powołaniu, tak i wygaśnięcie mandatu powoduje podwójny skutek, czyli:
ustanie stosunku organizacyjnego,
ustanie stosunku pracy.
Trzeba przy tym pamiętać, że swoje prawa mają również osoby, które zostały bezprawnie odwołane ze stanowiska, na które zostały wybrane. W takim przypadku przysługuje im dochodzenie roszczeń na podstawie art. 59 w związku z art. 58.
Stosunek pracy na podstawie wyboru jest specjalnym rodzajem zatrudnienia. Regulują go artykuły 73-75 Kodeksu Pracy. Informacje dotyczące tego, kto może odbywać stosunek pracy z wyboru są regulowane przez akty wewnątrzorganizacyjne oraz ustawy szczególne. Doskonałym przykładem na takie zatrudnienie na podstawie wyboru jest stanowisko wójta i burmistrza. Ustawa o pracownikach samorządowych jasno mówi, że w przypadku wójta i prezydenta miasta wybór jest podstawą nawiązania stosunku pracy. W podobny sposób są zatrudniani radni, pracownicy samorządowi, etatowi członkowie organizacji społecznych lub stowarzyszeń, członkowie związków zawodowych i partii.
W przypadku wyboru stosuje się takie same przepisy jak w umowie o pracę na czas określony. Jest to związane przede wszystkim z tym, że już na samym początku, podczas podpisywania umowy można jasno określić długość trwania mandatu dla danego pracownika. W związku z tym, stosunek pracy z wyboru rozwiązuje się w momencie wygaśnięcia mandatu. A może wygasać on na przykład w następujących przypadkach:
Stosunek pracy z wyboru nie może być jednak rozwiązany za wypowiedzeniem lub w trybie natychmiastowym. Dodatkowo warto wiedzieć, że wybieranie pracownika na stanowisko następuje najczęściej w urzędach marszałkowskich, starostwie powiatowym, urzędach gmin, związkach jednostek samorządu terytorialnego, w urzędach miast.
Bardzo często osoby otrzymujące propozycję pracy na zasadzie wyboru, już w tym momencie posiadają jakieś zatrudnienie. Wtedy przez swojego pracodawcę są najczęściej kierowane na urlop bezpłatny, aby móc spełniać swoje nowe obowiązki. Po wygaśnięciu mandatu mają możliwość powrotu do swojej starej pracy, jeśli zgłoszą ten fakt w ciągu 7 dni od rozwiązania stosunku pracy z wyboru.
