Spis treści
Gdy mowa o umowie o pracę, oznacza to, że strony nawiązują stosunek pracy. Zgodnie z art. 22 § 1 Kodeksu pracy, wówczas pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Jednocześnie ustawodawca, aby chronić pracowników, umieścił w Kodeksie pracy zapis, dzięki któremu nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę jedną z umów cywilnoprawnych wówczas, gdy zachowane zostają warunki wykonywania pracy takie, jak w cytowanym przepisie.
Rodzaje umów
Zgodnie z przepisami, umowa o pracę może być zawarta na pewien okres. W zależności o tego czynnika wyróżnić można następujące umowy o pracę:
- na czas próbny,
- na czas określony,
- na czas nieokreślony,
- na czas wykonywania określonej pracy,
- na zastępstwo.
Przy czym dwie ostatnie zostały zniesione wraz z nowelizacją Kodeksu pracy w 2016 roku i obecnie przyjęły formy umów na czas określony.
Sprawdź wszystkie rodzaje umów o pracę i wymiar czasu w naszych poradach.

Umowa na zastępstwo
Często zdarza się, że któryś z pracowników opuszcza swoje stanowisko na określony czas, np. z powodu ciężkiej choroby, nagłego wyjazdu, prywatnych problemów itp. Jeśli nieobecność ta jest wiarygodnie uzasadniona, a przy tym pojawia się potrzeba zastąpienia danego pracownika, stosuje się umowę na zastępstwo. Wtedy pracodawca podpisuje z nowym pracownikiem umowę, dzięki której zostaje on zatrudniony na chwilowo zwolnionym stanowisku.
Będąc dokładnym, w zasadzie nie mówi się już o tzw. umowie na zastępstwo, ponieważ w wyniku nowelizacji Kodeksu pracy (z 22 lutego 2016 r.), usunięto ją z katalogu umów o pracę. Od tamtego czasu umowa tego typu jest po prostu określana jako umowa na czas określony. Potocznie nadal jednak stosuje się to nazewnictwo – jest to bowiem dość wyjątkowa umowa na czas określony. Pracodawca ma prawo podpisać z pracownikiem więcej niż trzy umowy na czas określony i mogą one opiewać na okres dłuższy niż trzy miesiące – jest to więc wyjątek od przyjętych zmian w Kodeksie pracy, odnośnie umów terminowych. Bardziej szczegółowo opiszemy to w dalszej części.
- Taka umowa jest bardzo korzystna dla pracodawców - nie poniosą żadnych strat, które mógłby przynieść brak pracownika.
- Dla pracowników, którzy tę umowę podpisują, jest to dobra okazja do chwilowego zarobku, gdy np. nie powiodły im się poszukiwania stałej pracy. Jest to także szansa, że jeśli się sprawdzą, to zyskają szansę na stałe zatrudnienie w tej firmie na podobnym stanowisku, albo przynajmniej zdobędą nowe kontakty biznesowe.
Umowa na okres próbny
Jest zawierana maksymalnie na 3 miesiące. Pracodawcy decydują się na taką formę zatrudnienia wówczas, gdy chcą sprawdzić, czy pracownik odnajdzie się na zaoferowanym mu stanowisku pracy. To bardzo dobry układ. Pracodawca ma szansę lepiej poznać faktyczne umiejętności pracownika i nie naraża się na przyszłe straty. Warto wskazać, że również z punktu widzenia osoby zatrudnionej taka umowa jest korzystna – pozwala poznać firmę bez konieczności zawierania wiążącej umowy na czas określony lub nieokreślony. Pracownik też może przecież stwierdzić, że nie do końca odnajduje się w wykonywanej pracy lub że nie odpowiada mu panująca w nim atmosfer, i może odejść w dowolnym momencie, bez ponoszenia konsekwencji.
Istotną kwestią przy omawianiu umowy na czas próbny jest to, że może ona poprzedzać każdy inny rodzaj umowy o pracę. Jeśli pracownik sprawdzi się i spodoba się pracodawcy, a przy tym wyrazi chęć zostania zatrudnionym – może podpisać jedną z wiążących umów. Ważne jest też, by pamiętać, że po upływie terminu jej obowiązywania nie jest możliwe zawarcie nowej umowy na okres próbny. W jednym miejscu pracy można tylko raz zostać zatrudnionym na takich warunkach. Są oczywiście pewne wyjątki. Pracownik może zostać ponownie zatrudnionym na próbę, jeśli zostanie przyjęty na inne stanowisko, na którym będzie wykonywał pracę innego rodzaju. Jest możliwe ponowne zatrudnienie w celu wykonywania tej samej pracy, ale muszą minąć co najmniej 3 lata od dnia rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniej umowy o pracę.

Umowa na czas określony
To terminowa umowa o pracę. Pracownik i pracodawca, którzy decydują się na podpisanie takiej umowy, powinni wskazać koniec jej obowiązywania (np. przez datę lub wskazanie wydarzenia, z którym przestaje ona obowiązywać).
Umowa na czas określony wywołuje w praktyce wiele kontrowersji. Pracownicy nie podpisują jej zbyt chętnie. Warto wskazać, że aktualnie w przepisach prawa pracy nie ma żadnych przepisów, które ograniczać mogłyby długość jej trwania. Jedynym ograniczeniem, do którego strony muszą się zastosować, jest liczba zawieranych kolejno po sobie umów. Ta jest rzeczywiście ograniczona – pracownik i pracodawca mogą podpisać maksymalnie trzy umowy, przy czym ostatnia powinna zostać już zawarta na czas nieokreślony. Nie ma znaczenia, czy pomiędzy tymi umowami były przerwy czasowe.
- 2 tygodnie przy zatrudnieniu krótszym niż 6 miesięcy;
- 1 miesiąc przy zatrudnieniu na co najmniej 6 miesięcy;
- 3 miesiące przy zatrudnieniu na co najmniej 3 lata.
Wypowiedzenie nie musi zostać poparte żadnym powodem, dlatego łatwo można tę pracę stracić. To sprawia, że pracownicy czują się mało bezpiecznie – taka praca nie jest do końca pracą pewną, stabilną. Można ją stracić z dnia na dzień, a nie wiadomo, czy w okresie wypowiedzenia uda się znaleźć coś innego.
Umowa na czas nieokreślony
W odróżnieniu od umowy o pracę na czas określony jest to umowa zawierana bezterminowo. Ta jest też uznawana za umowę, która w najpełniejszy sposób chroni interesy pracownika. Przy niej zarówno pracownika, jak i pracodawcę, obowiązują ścisłe terminy wypowiedzenia. Są one takie same jak w przypadku umowy na czas określony.

Warto przy tym zauważyć, że najczęściej umowa na czas nieokreślony jest poprzedzona innymi, wyżej wymienionymi, np. umową na czas próbny lub określony. Trzy umowy na czas określony lub przepracowane 33 miesiące skutkują zmianą umów na czas określony w umowę na czas nieokreślony.
Taka umowa może zostać rozwiązana na trzy sposoby: za porozumieniem stron, za wypowiedzeniem (przez pracownika lub przez pracodawcę) oraz bez wypowiedzenia. Pracodawca, wypowiadając pracownikowi umowę, ma obowiązek wskazania uzasadnionych przyczyn. W niektórych przypadkach może to być trudne, dlatego pracownicy czują się bezpieczniej, mając podpisaną umowę na czas nieokreślony. Pracodawcy muszą mieć naprawdę silne argumenty, ponieważ w razie wątpliwości i ewentualnych sporów na tym tle, sąd pracy może orzec przywrócenie pracownika do pracy na poprzednich warunkach. Wyjątkiem jest zwolnienie dyscyplinarne, które następuje w momencie, gdy pracownik dopuści się wyjątkowo nagannego i szkodliwego czynu, np. popełni przestępstwo. Przykłady konkretnych powodów wymienione są w Kodeksie pracy.
Umowa na czas wykonywania określonej pracy
Podobnie jak umowa na zastępstwo, umowa na czas wykonywania określonej pracy została wykreślona z katalogu umów o pracę. Do 2016 roku taka umowa zawierana była na czas określony z góry. Warto jednak zauważyć, że tu istotne jest to, że terminem jej zakończenia nie była data kalendarzowa, ale pewne zdarzenie, czyli ukończenie wykonywania pracy. Zainteresowane strony najczęściej stosowały taką umowę w sytuacji, w której nie jest możliwe dokładne określenie czasu jej trwania (np. wówczas, gdy pracownik będzie dokonywał remontu firmy).
Tak najczęściej zatrudniają agencje pracy tymczasowej. Pracownicy mogą być ciągle zatrudniani na dowolną liczbę umów terminowych. Okresy wypowiedzenia umowy na czas wykonywanej pracy wynoszą po zmianach tyle, ile w przypadku umów na czas nieokreślony. Jedynym limitem jest długość pracy dla jednego pracodawcy. Jest to 18 miesięcy w okresie 36 miesięcy.
Bardzo ważne jest, by mieć świadomość, czym różnią się od siebie te wszystkie rodzaje umów. Przed podpisaniem należy także dokładnie przeczytać treść podanej umowy. Istnieje bowiem ryzyko, że pracodawca może dopuszczać się pewnych nadużyć. Jeśli będziesz dobrze zorientowany w rodzajach umów, unikniesz takich sytuacji.