Spis treści
Większość pracowników chętnie sięga po urlop wypoczynkowy, ale to nie jedyna forma przysługujących nam dni wolnych. W takim razie sprawdźmy, jakie urlopy pracownicze nam przysługują i co na ich temat mówi Kodeks pracy.
Kodeks pracy urlop 2021
Art. 14 Kodeksu pracy gwarantuje pracownikom prawo do wypoczynku. Przepisy uwzględniają nie tylko urlop wypoczynkowy, ale także inne formy dni wolnych przeznaczone dla pracowników. W dalszej części artykułu przybliżamy wszystkie rodzaje urlopów, z jakich mogą korzystać osoby zatrudnione w oparciu o:
- umowę o pracę;
- umowę powołania;
- umowę wyboru;
- umowę mianowania;
- spółdzielczą umowę o pracę.
W 2021 roku pojawiła się jedna istotna zmiana w dotychczasowych przepisach dotyczących urlopu. Dotyczy ona zaległego urlopu wypoczynkowego, czyli takiego, który nie został wykorzystany przez pracownika w roku poprzednim.
Zmiany zostały wprowadzone już w 2020 roku w związku z epidemią COVID-19 i utrzymano je w 2021 roku. Mianowicie pracodawca ma prawo wysłać pracownika w dowolnym terminie z pominięciem planu urlopowego na zaległy urlop w wymiarze do 30 dni urlopu. Dotyczy to jedynie dni niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego z poprzednich lat. Bieżące dni urlopu uzyskane po 1 stycznia 2021 roku muszą zostać wykorzystane zgodnie ze standardowymi przepisami. Warto przy tym znać wymiar swojego urlopu. Szczegółowe informacje na ten temat znajdują się w tym artykule: https://www.aplikuj.pl/porady-dla-pracownikow/1727/wymiar-urlopu-wypoczynkowego
Rodzaje urlopów
Większość pracowników znakomicie zna kwestię urlopu wypoczynkowego. W końcu to dzięki niemu mają m.in. okazję do wyjazdów wakacyjnych. To jednak nie jedyne formy urlopu przewidziane w polskim prawie. Urlopy pracownicze można podzielić na te dla wszystkich pracowników oraz dla rodziców.
Urlopy dla wszystkich pracowników
Urlop wypoczynkowy jest najbardziej znanym rodzajem urlopu. Zgodnie z Kodeksem pracy każdy pracownik ma prawo do dni wolnych przeznaczonych na odpoczynek. Wymiar urlopu wypoczynkowego jest uzależniony od stażu pracy. W przypadku stażu wynoszącego poniżej 10 lat pracownikowi przysługuje 20 dni urlopu, natomiast przy stażu powyżej 10 lat wymiar urlopu podnosi się do 26 dni.
- zasadnicza lub równorzędna szkoła zawodowa - maksymalnie 3 lata;
- średnia szkoła zawodowa - maksymalnie 5 lat;
- średnia szkoła ogólnokształcąca - 4 lata;
- szkoła policealna - 6 lat;
- szkoła wyższa - 8 lat.
Podanych lat się nie sumuje, ale wlicza się tylko jeden okres za konkretny poziom ukończonej edukacji.
Urlop na żądanie został ujęty w Kodeksie pracy jako przywilej pozwalający wziąć pracownikowi wolne na wypadek niespodziewanych okoliczności uniemożliwiających świadczenie pracy. Każdy pracownik posiada prawo do 4 dni takiego urlopu, które odlicza się od puli urlopu wypoczynkowego. Niewykorzystana ilość dni urlopu na żądanie nie przenosi się na kolejny rok.
Urlop okolicznościowy przysługuje pracownikom w konkretnych sytuacjach przewidzianych przez Kodeks pracy. W zależności od sytuacji, pracownikowi przysługuje inny wymiar urlopu okolicznościowego:
- ślub pracownika - 2 dni urlopu;
- narodziny dziecka - 2 dni urlopu;
- ślub dziecka pracownika - 1 dzień urlopu;
- śmierć bliskiej osoby.
Status bliskiej osoby określa Kodeks pracy. W przypadku śmierci: męża, żony, dziecka, rodzica, ojczyma lub macochy przysługują 2 dni urlopu. W przypadku śmierci: rodzeństwa, teściów, babci, dziadka lub innej osoby na utrzymaniu bądź pod bezpośrednią opieką pracownika przysługuje 1 dzień urlopu okolicznościowego.
Urlop bezpłatny można wykorzystać w sytuacji, gdy pracownik nie jest w stanie z różnych przyczyn świadczyć pracy, ale po nieobecności chciałby wrócić na swoje stanowisko. Czy pracodawca może wysłać pracownika na urlop bezpłatny? Na szczęście nie ma takiej możliwości, ale pracodawca ma wpływ na jego długość, a po upływie 3 miesięcy ma prawo odwołania pracownika z urlopu w związku z ważnymi przyczynami. Za czas na tym urlopie nie należy się wynagrodzenie i okres ten nie liczy się do uprawnień pracowniczych. Podczas przebywania urlopie bezpłatnym, pracownik nie może zostać zwolniony, chyba że dojdzie do likwidacji zakładu lub zwolnień grupowych.
Urlopy dla rodziców
Urlop macierzyński i tacierzyński ma stanowić czas do spokojnego poukładania sobie rzeczywistości w nowej roli. W podstawowej formie urlop macierzyński trwa 14 tygodni, ale może zostać wydłużony do 20 tygodni. Jeżeli matka zdecyduje o powrocie do pracy po 14 tygodniach to pozostałe 6 tygodni może przejąć ojciec w formie urlopu tacierzyńskiego. Matka musi wydać pisemne oświadczenie o zrzeczeniu się urlopu macierzyńskiego na rzecz ojca. Ten musi poinformować pracodawcę o swojej decyzji na 14 dni przed rozpoczęciem urlopu tacierzyńskiego.
Kodeks pracy zwiększa wymiar urlopu macierzyńskiego w przypadku narodzin większej ilości dzieci:
- narodziny bliźniąt - 31 tygodni;
- narodziny trojaczków - 33 tygodnie;
- narodziny czworaczków - 35 tygodni;
- narodziny pięciorga lub więcej dzieci - 37 tygodni.
Urlop rodzicielski zastąpił kilka lat temu wydłużony okres urlopu macierzyńskiego. Rodzice powinni wiedzieć, że urlop rodzicielski ma wymiar 32 tygodni w przypadku jednego dziecka bądź 34 tygodni w przypadku większej ilości narodzonych potomków. Dni urlopu rodzicielskiego można podzielić między rodziców, ale trzeba pamiętać, że dzielą oni tę samą pulę.
Standardowo urlop macierzyński jest płatny 100%, zaś rodzicielski 60%. Natomiast przy złożeniu równoczesnego wniosku o wydanie obu urlopów można otrzymywać wynagrodzenie 80% miesięcznie przez okres roku od narodzin dziecka.
Urlop wychowawczy w wymiarze 36 miesięcy daje możliwość rodzicom opieki nad dzieckiem, ale mamy tu do czynienia z urlopem bezpłatnym. Osoby o niższym statusie materialnym mają możliwość skorzystania w tym czasie z zasiłku wychowawczego. Warto wiedzieć, że urlop wychowawczy może się dzielić między rodziców oraz nie musi zostać wykorzystany w jednym ciągu. Rodzice mogą podzielić go w razie potrzeby na maksymalnie pięć oddzielnych okresów.
Urlop ojcowski to ostatni rodzaj wolnego dla rodziców w Kodeksie pracy.
Ojciec ma możliwość skorzystania z wolnego w wymiarze 14 dni, które może zostać wykorzystane w przeciągu dwóch lat od narodzin dziecka. Finansowanie urlopu ojcowskiego spoczywa na ZUS, a rodzic może go wybrać jednorazowo bądź w dwóch tygodniowych okresach.
Pracownicy chcący skorzystać z powyższych urlopów powinni złożyć stosowne wnioski. Wzory wniosków urlopowych znajdziecie na: https://www.aplikuj.pl/dokumenty/wzory-urlopy/
Połowa urlopu do dyspozycji pracodawcy
Na rynku pracy krąży mit, że pracodawca dysponuje połową urlopu pracownika. Nie jest to jednak prawda i pracodawca nie ma prawa wymuszenia na pracowniku wzięcia urlopu wypoczynkowego, choć są wyjątki od tej reguły.
Zgodnie z Kodeksem pracy urlop wypoczynkowy może zostać udzielony jedynie na mocy porozumienia między pracodawcą i pracownikiem. Jeżeli w zakładzie funkcjonuje organizacja związkowa to urlopy powinny zostać uwzględnione w planie urlopów. Wyjątkiem jest zgoda związku na brak planu. Jeżeli plan urlopów nie zostaje spisany to urlopy zostają wydane w toku bezpośredniego porozumienia pracodawcy z pracownikami i z uwzględnieniem terminu z wniosku pracownika oraz z dbałością o utrzymanie normalnego toku pracy.
Plan urlopów także powstaje w oparciu o wnioski pracowników. Pracodawca nie może przymusowo wysłać pracownika na urlop, ale może nie udzielić urlopu wypoczynkowego w pewnych okresach. Stąd wzięło się mylne pojęcie, że pracodawcy mogą dysponować urlopem pracownika. Takie sytuacje mają miejsce przykładowo w przedsiębiorstwach o sezonowym charakterze działalności.
Istnieje kilka wyjątków, w których faktycznie pracodawca ma możliwość wysłania pracownika na urlop wypoczynkowy. Pierwszą jest zaległy urlop z minionego roku, który pracownik musi wykorzystać do 30 września roku następnego. Kodeks pracy pozwala także pracodawcy na wysłanie pracownika na przymusowy urlop wypoczynkowy w trakcie okresu wypowiedzenia.
W dobie pandemii koronawirusa wprowadzono jeszcze jedną możliwość przymusowego urlopu. Pracodawca ma prawo wysłać na mocy ustawy covidowej pracownika na zaległy urlop wypoczynkowy w wymiarze maksymalnie 30 dni. Pracownik mimo wskazania terminu z pominięciem planu urlopu i bez swojego wniosku ma obowiązek taki urlop wykorzystać. Pierwszy projekt ustawy zakładał także przydzielenie połowy wymiaru aktualnego urlopu pod decyzje pracodawcy, ale zrezygnowano z tego pomysłu. A co zrobić kiedy pracownik nie chce iść na urlop? Na ten temat można poczytać tutaj: https://www.aplikuj.pl/porady-dla-pracodawcow/452/kiedy-pracownik-nie-chce-isc-na-urlop
Kodeks pracy - urlop 14 dni
Zgodnie z art. 152 § 1 Kodeksu pracy pracownik ma prawo do nieprzerwanego urlopu wypoczynkowego. Jednak przepisy przewidują możliwość podziału urlopu wypoczynkowego na mniejsze okresy. Warunkiem jest, aby jedna część zapewniła 14 dni nieprzerwanego odpoczynku. Należy więc wykorzystać jednorazowo minimum 10 dni, które wraz z weekendami stworzą wymagany czas jednorazowego odpoczynku. Więcej o urlopach po nowelizacji kodeksu pracy można dowiedzieć się tutaj: https://www.aplikuj.pl/porady-dla-pracodawcow/1605/nowy-kodeks-pracy-jakie-beda-najwazniejsze-zmiany
Kodeks pracy przewiduje dwa wyjątki od obowiązkowego 14-dniowego urlopu. Pierwszym jest przerwanie urlopu przez nieprzewidziane zdarzenia, jak np. choroba pracownika. Drugą jest sytuacja, w której pracownik podejmuje zatrudnienie pierwszy raz i prawo do dni urlopowych nabiera w formie 1/12 wymiaru za każdy przepracowany miesiąc.
Urlop wypoczynkowy – jak liczyć?
Pracownik chcący wiedzieć ile posiada dni urlopu wypoczynkowego musi podliczyć swój staż pracy. Na niego składa się okres zatrudnienia u wszystkich dotychczasowych pracodawców oraz ujęte w Kodeksie pracy okresy wliczane do stażu pracy, w tym okres nauki.
Zgodnie z przepisami za dzień urlopowy uznaje się 8 godzin pracy. Oznacza to, że przy pełnym etacie pracownikowi przysługuje w zależności od stażu pracy 208 godzin lub 160 godzin urlopu. Urlop dla pracowników z niepełnym etatem oblicza się proporcjonalnie.
PRZYKŁAD: Pracownik na 1/2 etatu posiada 13 dni urlopu przy stażu pracy ponad 10 lat i 10 dni urlopu przy stażu poniżej 10 lat. Wyliczenie godzin wygląda następująco:
13 x 8 godzin = 104 godziny urlopu
10 x 8 godzin = 80 godzin urlopu.
Zostaje jeszcze pytanie, jak obliczyć wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy?
- wynagrodzenie stałe,
- wypłata za nadgodziny,
- dodatki do wynagrodzenia,
- dodatki za pracę podczas zmian nocnych,
- premie wynikające z regulaminu zakładu.
Jeżeli składniki wynagrodzenia są zmienne to należy wziąć pod uwagę sumę składników wypłaconych w 3 miesiącach przed rozpoczęciem urlopu wypoczynkowego. W przypadku, gdy zmienne miesięcznie bardzo się różnią od siebie można wziąć sumę z 12 miesięcy przed miesiącem rozpoczęcia urlopu.
Znając podstawę wymiaru wynagrodzenia należy ustalić godziny przepracowane w czasie uwzględnionym do określenia podstawy. Następnie dzielimy podstawę wymiaru urlopu przez ilość godzin, co nam daje stawkę godzinową za urlop. Kwotę mnożymy przez liczbę godzin na planowanym urlopie.
Tak się prezentują najważniejsze informacje związane z pracowniczymi urlopami wypoczynkowymi. Warto dobrze poznać zasady rządzące najważniejszym przywilejem pracowniczym.
