Spis treści
Syndrom oszusta (imposter syndrome) – co to?
Osoby z syndromem oszusta wcale nie są oszustami. Mają jedynie skłonność do głębokich wątpliwości w wypracowane samodzielnie osiągnięcia. Trudno im przyjąć do wiadomości, że są autorami swoich sukcesów, i gdy uzyskują dobre lub nawet ponadprzeciętne wyniki, to fakt ten przypisują okolicznościom zewnętrznym, szczęśliwemu zrządzeniu losu lub niezasłużonej w ich mniemaniu wysokiej ocenie ze strony innych. Syndrom oszusta jest tym bardziej paradoksalny, że dotknięte mogą nim być osoby szczególnie się wyróżniające, zdobywające dobra społeczne i materialne, osoby zajmujące wysokie pozycje zawodowe, które właściwie wszystko potrafią. Nie potrafią tylko jednego - uznać własnych zasług. Imposter syndrom jest zjawiskiem dość powszechnym. Trudno spotkać kogoś, kto nie miał z nim do czynienia. Jednakże chroniczne występowanie syndromu oszusta jako cechy osobowości, może nieść wiele przykrości.
Wyobraźmy sobie tylko pracownika, który każde zadanie wykonuje perfekcyjnie, jest powszechnie ceniony, swoje projekty kończy sukcesem, wspina się na szczyty kariery zawodowej - ale nie potrafi sam siebie docenić, przyznać się przed sobą, że jest autorem tych osiągnięć. To jest właśnie imposter syndrome.
Syndrom oszusta – jak się objawia?
Co to jest syndrom oszusta - o tym dowiadujemy się z dwóch głównych źródeł psychologicznych: na poziomie zachowania oraz przeżyć wewnętrznych. Behawioralnie - np. w pracy - osoba, u której wyraźny jest imposter syndrome, nie będzie wykazywała zadowolenia z ukończonych projektów własnego autorstwa, będzie lekko niepewna i wycofana, jej zachowanie zdradzi wątpliwości, które żywi sama do siebie. Natomiast w warstwie przeżyciowej (subiektywnej) pojawią się takie emocje jak pewna doza lęku, wstydu, w najskrajniejszych przypadkach nawet pogarda dla siebie samego - a przecież nie ma ku temu powodów, ponieważ wszystkie zadania zawodowe zostały wykonane perfekcyjnie!
W czym przeszkadza imposter syndrome?
Imposter syndrome prowadzi przede wszystkim do nieadekwatnego rozpoznania sytuacji, a jeśli nie mamy prawdziwych przesłanek do działania, to również nasze działania mogą zostać zaburzone. Mnożące się wątpliwości i obwinianie siebie z pewnością nie są “idealnymi warunkami” do podejmowania kolejnych wyzwań. Ale osoby z syndromem oszusta zwykle są perfekcjonistami i wywiązują się ze swoich obowiązków zawodowych. Ich działanie i myślenie, choć bardzo skuteczne, nie ma więc tej podstawy, którą jest słuszna duma z własnych osiągnięć. Imposter syndrome nie pozwala znaleźć swojego miejsca (także w życiu zawodowym), ponieważ nigdy nie jesteśmy zadowoleni, nie potrafimy udzielić sobie samogratyfikacji, nie reagujemy nawet na pochwały ze strony przełożonych, gdyż uważamy, że “nie jesteśmy godni”, “zbyt mało kompetentni”, “nie posiadamy wystarczających kwalifikacji”, “nie zasługujemy” - choć przecież wielokrotnie, z obiektywnego punktu widzenia, udowadnialiśmy wszystkim, że nasze kwalifikacje są najwyższe, zatem zasługujemy na więcej. Tragizm syndromu oszusta polega na tym, że każdy dostrzega w nas doskonałych pracowników - z wyjątkiem nas samych…
Syndrom oszusta – jak sobie radzić?
W nietrudny sposób możemy przeprowadzić test na syndrom oszusta, choć - ze względu na dobre zdolności do samoobserwacji - sprawy zwykle są jasne dla osób z imposter syndrome. Myśli o własnej nieudolności i niskiej wartości (choć w rzeczywistości jest dokładnie odwrotnie!) pojawiają się często i blokują nasze działania. Rozpoznanie u siebie tego zjawiska jest pierwszym krokiem do jego zaniku. Jeżeli już wiemy, że przenika nas syndrom oszusta, wtedy warto zwrócić się do najlepszych przyjaciół w pracy i poprosić ich o opinię o naszych działaniach zawodowych. Jednak to może nie wystarczyć, ponieważ imposter syndrome zablokuje przyjęcie do wiadomości nawet najbardziej pochlebnych opinii. Na własną rękę możemy też przeanalizować proste ciągi przyczynowo-skutkowe: zrobiłem A i B, w wyniku powstało C, a ja jestem tego autorem. Rezultat C jest dobry, aprobowany i służy firmie, mnie nikt w tym nie pomagał, zatem logiczny wniosek może być tylko jeden: sprawiając C przez podjęcie działań A i B, miałem jednak odpowiednie kompetencje, wiedzę, wykazałem się profesjonalizmem. A więc pożądany skutek moich działań jest wyłącznie moją zasługą.
Ale w psychologii imposter syndrome logika zachowuje się czasem niesfornie - i nadal nie będziemy mogli odczuć zadowolenia ze swoich działań i pomysłów, choćby były najlepsze. Ponieważ imposter syndrome jest czymś bardzo niewygodnym, jest też dość odporny na racjonalną argumentację, być może aby sobie z nim poradzić, będziemy musieli sięgnąć po krótkoterminową terapię, która uświadomi nam naszą wartość, także na niwie zawodowej.
Czy z imposter syndrome da się wyjść?
Zdecydowanie tak. Choć przyczyny syndromu oszusta nadal są znane słabiej niż samo zjawisko i jego skutki, to rokowania są dobre. Imposter syndrome, wykryty najpierw przez brytyjskie badaczki w latach 70’ w grupie kobiet, które odnosiły sukcesy zawodowe, lecz jednak nie potrafiły się nimi cieszyć - nie jest zaburzeniem, a tym bardziej nie jest chorobą psychiczną. Tak naprawdę z syndromem oszusta żyje dość znaczna część populacji. Terapia psychologiczna nie zawsze jest narzędziem, które powinniśmy wybrać jako pierwsze, aby radzić sobie z syndromem oszusta. Jeżeli już “zlokalizowaliśmy” u siebie ten fenomen, to odrobina wolnego czasu pomoże nam dotrzeć do nowych, prawdziwych przekonań o sobie. Pomocni będą też zaufani przyjaciele, osoby, którym ufamy, a które są w stanie dobrze ocenić naszą pracę i powiedzieć nam przekonująco: “Słuchaj, to co robisz, jest świetne, nie masz się czym przejmować, a ukończenie twojego nowego projektu zasługuje na celebrację. Udały się tobie wielkie rzeczy - a teraz czas przyjąć do wiadomości, że tak dobra praca jest tylko twoją zasługą”.