Dyżury w pracy: Czas pracy, rekompensata i prawa pracownika

Dyżury w pracy - co warto o nich wiedzieć?

Dyżur uregulowany został w Kodeksie pracy zgodnie z art. 1515 § 1 pracodawca może zobowiązać pracownika do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę (dyżur). Wynika z tego, że polecając pracownikowi pełnienie dyżuru, pracodawca jest zobowiązany do wyznaczenia miejsca, w którym będzie on pełniony. W praktyce dyżur może być pełniony przez zatrudnionego zarówno w domu, zakładzie pracy, jak i innym miejscu. Dodatkowo, co istotne, dyżur może być wyznaczony w dowolny dzień tygodnia, w tym również w niedzielę czy inne dni wolne od pracy.

Czym jest dyżur?

Definicję dyżuru znaleźć można w Kodeksie pracy. Zgodnie z art. 1515 § 1 przez pojęcie dyżuru rozumie się sytuację, w której pracodawca zobowiązuje swojego pracownika do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez podmiot zatrudniający. Warto zwrócić uwagę na zwrot pozostaje ?w gotowości do wykonywania pracy?. Wynika z tego, że istotą dyżuru nie jest świadczenie pracy, ale pozostawanie w dyspozycji pracodawcy i możliwość podjęcia się wykonywania pracy po otrzymaniu stosownej informacji od przełożonego. Z tego też względu podczas pełnienia dyżuru pracownik nie powinien zapomnieć, że w każdej chwili może przystąpić do wykonywania tych zadań. Jasno wynika z tego zatem konieczność wyeliminowania wszelkich czynników, które mogłyby uniemożliwić wykonywanie zadań służbowych (np. picie alkoholu).

Czy pracownik może odmówić pełnienia dyżuru

Pracownik, jak wspomniano powyżej, nie może odmówić pełnienia dyżuru. Dzieje się tak dlatego, że ten należy do puli obowiązków pracowniczych. Z punktu widzenia pracownika, polecenie służbowe wydane w związku właśnie z pełnieniem dyżuru powinno być dla niego wiążące. Pracodawca ma tu pełną dowolność w ich wyznaczaniu, warto jednak pamiętać, że czas dyżuru nie jest nieograniczony. Przede wszystkim istotne jest, aby nie naruszał on podstawowych uprawnień pracownika do jego odpoczynku dobowego i tygodniowego. Inaczej mówiąc, osoba zatrudniona może pełnić dyżur tylko i wyłącznie przez tyle godzin, aby miała zapewnione 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego i jednocześnie 35 godzin odpoczynku tygodniowego. Wyjątkiem od tej zasady są dyżury wykonywane przez pracowników, którzy zarządzają firmą w imieniu pracodawcy.

Rekompensata za dyżur

Za pełniony dyżur pracownikowi należy się rekompensata. Sposób wynagrodzenia uregulowany został w art. 1515 § 3 Kodeksu pracy. I tak, zgodnie z tym przepisem, pracownikowi przysługuje czas wolny i to w wymiarze, który odpowiadać będzie długości pełnionego dyżuru. Inaczej mówiąc, zatrudniony powinien otrzymać od pracodawcy tyle godzin wolnych, ile godzin pełnił dyżur. Ponieważ jednak nie zawsze możliwe jest udzielenie czasu wolnego, ustawodawca przewidział również możliwość rekompensaty finansowej. Wówczas pracownikowi przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania 60% wynagrodzenia. Warto przy tym pamiętać także o zasadzie, która odnosi się do dyżuru, który pracownik pełni w domu w takim wypadku nie przysługuje mu rekompensata w żadnej formie.

Nie każdy może pełnić dyżur

Szukasz pracy?

Główna Księgowa / Główny Księgowy

Nicromet Sp.z o.o. Sp.k.

• Oświęcim

Dodana 28 wrz 2023

Operator linii produkcyjnej

Nicromet Sp.z o.o. Sp.k.

• Oświęcim

Dodana 28 wrz 2023

PRZEWOŹNIK Z WŁASNYM SAMOCHODEM DOSTAWCZYM

MK IDEA sp.z o.o.

• Ciechanów

Dodana 28 wrz 2023

Lekarza stomatolog

Sebadent Gabinety Dentystyczne

• Swarzędz

Dodana 28 wrz 2023

Pracownik produkcji – pracownik uboju drobiu

ALGAS Sp. z ograniczoną odpowiedzialnością Sp.k.

• Sosnowiec

Dodana 28 wrz 2023

Praca Warszawa Praca Wrocław Praca Kraków Praca Katowice

Z punktu widzenia osób zatrudnionych istotne jest, że nie każdy może pełnić dyżur. Odstępstwa od reguły mówiącej, że pracownik nie może odmówić świadczenia dyżuru odnoszą się bezpośrednio do pracownic w ciąży, pracowników młodocianych, niepełnosprawnych i tych, którzy sprawują opiekę nad dzieckiem do 4 roku życia. W ostatnim wypadku wyjątkiem od zasady będzie taka sytuacja, w której to pracownik wyrazi zgodę na pełnienie dyżuru. Pracodawca, dla celów dowodowych, powinien otrzymać zgodę zatrudnionego wyrażona na piśmie. W ten sposób będzie mógł się on skutecznie bronić wówczas, gdy pracownik pozwie go o naruszenie jego praw.

Dyżury w pracy a Kodeks Pracy

Warto pamiętać, że dyżur jest też uregulowany w osobnych aktach prawnych, które odnoszą się bezpośrednio do poszczególnych zawodów. I tak, zgodnie z art. 7 pkt 1 ustawy o czasie pracy kierowców do czasu pracy kierowcy nie wlicza się czasu dyżuru wówczas, gdy podczas niego nie wykonywał on pracy. Podobnie jest w przypadku lekarzy. Zgodnie z zapisami w ustawie o działalności leczniczej tak zwany "dyżur medyczny" wlicza się do czasu pracy. Oznacza to, że nie w każdym przypadku za pełnienie dyżuru będzie pracownikowi przysługiwała rekompensata. Może okazać się, że pełnienie dyżuru będzie wliczone niejako do podstawowych obowiązków pracownika w związku z wykonywanym przez niego zawodem.

Dyżur pracowniczy

Dyżury pracownicze w domu to okresy, kiedy pracownik musi pozostawać w dyspozycji pracodawcy. Nie są one wliczane do czasu pracy, pod warunkiem, że w ich trakcie praca nie jest wykonywana. Dyżur domowy polega na oczekiwaniu na możliwy, lecz niepewny, obowiązek wykonania pracy. W trakcie takiego dyżuru pracownik pozostaje w gotowości do wykonania pracy określonej w umowie, przy założeniu, że wykonanie tej pracy może w ogóle nie być konieczne. Jest to czas poza określonymi umową godzinami pracy. Najważniejszym zadaniem pracownika jest oczekiwanie na pracę, co oznacza, że musi on pozostawać zdolny i gotowy do jej podjęcia – absolutnie zabronione jest więc spożywanie alkoholu czy innych środków, które mogłyby uniemożliwić wykonanie obowiązków pracowniczych, gdy pojawi się taka konieczność.

Warto pamiętać, że dyżur pracowniczy może mieć miejsce zarówno w domu, jak i w zakładzie pracy czy jakimkolwiek innym miejscu – o tym, gdzie będzie pełniony dyżur, informuje pracodawca. Obecnie, gdy niemal każdy posiada telefon komórkowy, pracodawcy zwykle proponują spędzenie dyżuru w miejscu proponowanym przez pracownika, pod warunkiem jednak, że będzie on mógł dotrzeć do zakładu pracy lub innego, wskazanego przez pracodawcę miejsca, w określonym czasie, jeśli pojawi się konieczność wykonania pracy. Dzięki takim rozwiązaniom pracownik pełni dyżur telefoniczny, co daje mu większą swobodę dysponowania swoim czasem.

Jeśli w trakcie pełnionego dyżuru pracownik nie musiał wykonywać pracy, to nie wlicza się go do czasu pracy. Wówczas za poświęcony czas pracownikowi przysługuje jedynie czas wolny w wymiarze takim samym jak długość dyżuru. W przypadku, gdy nie ma możliwości, aby udzielić pracownikowi wolnego, prawo nakazuje wypłatę wynagrodzenia, które musi być zgodne z określoną w umowie stawką godzinową lub miesięczną – brak wyodrębnionego składnika wynagrodzenia oznacza, że pracownikowi przysługuje 60% wynagrodzenia. Rekompensata za dyżur nie przysługuje, jeśli był on pełniony w domu, a także w przypadku pracowników, którzy zarządzają zakładem pracy w imieniu pracodawcy.

Ile może trwać dyżur?

Zasadniczo to pracodawca powinien wskazać, ile czasu będzie trwać dyżur. Z drugiej strony, o czym koniecznie należy pamiętać, fakt pełnienia dyżuru nie może negatywnie wpłynąć na uprawnienia pracownika do odpoczynku. Bo choć dyżuru nie wlicza się do czasu pracy (jeżeli pracownik nie wykonywał pracy), to jednak nie może on naruszyć prawa osoby zatrudnionej do 11 godzin nieprzerwanego wypoczynku dobowego i jednocześnie 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego (zgodnie z art. 132 i 133 Kodeksu pracy). Powyższe zasady nie mają jednak zastosowania do pracowników, którzy mają obowiązek zarządzania zakładem pracy w imieniu właściciela.

Miejsce pełnienia dyżuru

Z kodeksowego punktu widzenia dyżur pełniony może być zarówno w miejscu wykonywania pracy, jak i każdym innym, które wyznaczy pracodawca. Faktycznie zatem pracownik może pełnić dyżur w zaciszu własnego domu (tzw. dyżur telefoniczny). W takiej sytuacji nie przysługuje mu jednak wynagrodzenie ? to będzie przysługiwało dopiero wówczas, gdy rzeczywiście zacznie świadczyć pracę na rzecz swojego pracodawcy. Niezależnie też od miejsca pełnienia dyżuru, pracownikowi będzie przysługiwać dodatek za nadgodziny, jeżeli podejmie się on wykonywania czynności zawodowych poza ustalonymi wcześniej godzinami.

Lekarze pracują inaczej

Nieco inaczej jest w przypadku lekarzy, którzy również mogą pełnić dyżur. W tym przypadku, aby mówić o dyżurze, konieczne jest odwołanie się do przepisów uregulowanych poza Kodeksem pracy. Dokładniej mówiąc, chodzi o ustawę z dnia 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej. Zgodnie z tym aktem, dyżur medyczny mogą pełnić wyłącznie osoby z medycznym wykształceniem i jest on wliczany do czasu pracy. Oznacza to, że w każdym przypadku lekarzowi należeć będzie się wynagrodzenie, gdyż czas dyżuru wlicza się do czasu pracy. W kolejnych odrębnych przepisach znaleźć można ustalenia dotyczące lekarzy stażystów.

Czas pracy i dyżury pracownicze

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, czas pracy jest istotnym elementem regulującym warunki zatrudnienia. Pracodawcy mają obowiązek ustalić wymiar czasu pracy dla swoich pracowników, uwzględniając normy czasu pracy określone w przepisach. Jednym z aspektów czasu pracy są dyżury pracownicze, które mogą być zlecane przez pracodawcę pracownikom. Dyżury stanowią czas, w którym pracownik pozostaje w gotowości do wykonywania pracy poza ustalonymi godzinami pracy.

Zgodnie z kodeksem pracy, pracodawca ma możliwość zlecenia pracownikom dyżurów. Zlecając dyżur, pracodawca musi uwzględnić określony czas trwania dyżuru oraz miejsce, w którym ma być on pełniony. Pracownik zobowiązany jest do pozostawania w gotowości do wykonywania pracy w czasie dyżuru, ale nie musi bezpośrednio wykonywać żadnych czynności zawodowych, chyba że zostanie do tego polecenie.

Dyżury pracownicze a czas pracy

W systemie czasu pracy dyżury stanowią istotny element. Pracownik pełniący dyżur musi być dostępny i gotowy do podjęcia pracy w razie potrzeby, jednak nie jest to czas bezpośrednio wykonywanej pracy. Czas trwania dyżuru nie jest wliczany do normy czasu pracy, jeśli w trakcie dyżuru nie wykonuje się rzeczywistej pracy.

Dyżury pracownicze mogą być zlecone w różnych formach i na różne sposoby. Mogą być to dyżury w miejscu pracy, dyżury telefoniczne lub dyżury domowe. Wszystko zależy od specyfiki pracy i branży, w której zatrudniony jest pracownik. Pracodawca ma obowiązek określić wymiar czasu dyżuru oraz ewentualne dodatkowe rekompensaty za pełnienie dyżuru.

Prawne aspekty dyżurów pracowniczych

Zlecając pracownikom dyżury, pracodawca musi przestrzegać przepisów Kodeksu pracy. Pracownik ma prawo do określonego czasu odpoczynku, który nie może być naruszony przez pełnienie dyżuru. Zgodnie z kodeksem pracy, pracownik ma prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego i 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego.

Pracownik pełniący dyżur ma również prawo do odpowiedniej rekompensaty. W przypadku, gdy pracownik nie może skorzystać z czasu wolnego po pełnieniu dyżuru, przysługuje mu rekompensata finansowa. Wynagrodzenie za dyżur powinno być zgodne z określoną stawką godzinową lub miesięczną, lub być wyliczane na podstawie indywidualnych warunków wynagradzania pracownika. W przypadku dyżurów wykonywanych w domu, pracownikowi nie przysługuje rekompensata.

Warto pamiętać, że dyżury pracownicze mogą być regulowane również przez inne akty prawne, które odnoszą się do konkretnych zawodów. Przykładem są lekarze, dla których dyżur medyczny jest szczególnie istotny. W przypadku lekarzy, dyżur jest wliczany do czasu pracy i przysługuje im odpowiednie wynagrodzenie za pełnienie dyżuru.