Czy pracownik może odmówić pracy po godzinach?

Jako pracodawca powinieneś wiedzieć, kiedy możesz zażądać od swoich pracowników pozostawia w zakładzie pracy dłużej, kiedy pracownik może odmówić wykonywania pracy po godzinach.

Jak kwestię nadgodzin regulują przepisy?

Nadgodziny to zagadnienie dotyczące wyłącznie osób zatrudnionych w oparciu o umowę o pracę, a to oznacza, że regulacji należy szukać w Kodeksie pracy. Artykuł 151 § 1 wymienia sytuacje, w których praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna:

• w konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
• szczególnych potrzeb pracodawcy.

Pierwszy punkt jest zrozumiały i nie trzeba go tłumaczyć. Sytuacja komplikuje się jednak, gdy mowa o „szczególnych potrzebach pracodawcy”. Co znaczy ten zwrot? Jeżeli sięgnąć do orzecznictwa Sądu Najwyższego, który wypowiadał się na ten temat, to należy uznać, że mowa o pracy niezaplanowanej, którą trudno było przywidzieć.

Od ciebie, jako pracodawcy, zależy to, czy uznasz określone potrzeby za szczególne. Jeżeli tak, będziesz mógł oświadczyć pracownikom, aby zostali w pracy po godzinach.

Kto może odmówić pracy po godzinach?

Czy pracownik, którego poprosić o pozostanie po godzinach może powiedzieć „nie”? Okazuje się, że tak. W kodeksie pracy znajduje się informacja o tym, kto jest objęty bezwzględnym zakazem pracy po godzinach. Mowa tu o:

• pracownikach młodocianych (za takiego jest uważana osoba, która ukończyła 16 lat, ale nie przekroczyła 18 lat),
• kobietach w ciąży.

Co oznacza termin „zakaz bezwzględny”? To po prostu zakaz bezwzględny. Nawet zgoda pracownika na pracę po godzinach nie ma znaczenia, bo wyrażenie takiej nie oznacza, że możesz zezwolić na przystąpienia pracownika do pracy.

Powyższe osoby muszą powiedzieć ci „nie”, gdy zapytasz je o pracę po godzinach. Jest też grupa osób, która może, ale nie musi odmówić. Chodzi o:

• pracowników, którzy opiekują się dziećmi do 4. roku życia,
• pracowników niepełnosprawnych – ale tylko wówczas, gdy lekarz medycyny pracy, który jest upoważniony do przeprowadzenia badań profilaktycznych, uzna, że pracownik może wykonywać pracę po godzinach.

Zdarza się, że pracownicy wykonują zadania na stanowiskach, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia. Takie osoby również mogą odmówić wykonywania pracy po godzinach.

Nieuzasadniona odmowa to kara porządkowa dla pracownika?

Jako pracodawca powinieneś wiedzieć, kiedy możesz wymagać od pracownika pozostania po godzinach w pracy. Ponieważ jednak najczęściej będziesz powoływać się na drugi punkt, czyli swoje szczególne potrzeby, musisz być bardzo ostrożny. Co prawda za nieuzasadnioną odmowę wykonania polecenia służbowego możesz pociągnąć pracownika do odpowiedzialności, czyli nałożyć na niego jedną z przewidzianych w Kodeksie pracy kar porządkowych, ale nie jest to najlepsze rozwiązanie. W skrajnych przypadkach sprawa może skończyć się w sądzie, a wówczas to specjaliści wypowiedzą się, czy faktycznie mogłeś zdecydować o pracy po godzinach.