Spis treści
Innymi słowy odpowiedzialność materialna pracownika to odpowiedzialność za wszelkie czynności dotyczące powierzonego mu przez pracodawcę mienia. Istota materialnej odpowiedzialności pracowników sprowadza się do tego, że mogą oni ponosić ujemne skutki w sferze materialnej z uwagi na fakt wyrządzenia pracodawcy szkody. Taką możliwość ustawodawca przewidział w Kodeksie pracy. Zgodnie z art. 100 § 2 pkt 4 każdy pracownik jest zobowiązany w szczególności „dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę”. W literaturze omawiającej ten problem uznaje się zatem, że materialna odpowiedzialność pracowników ma funkcję nie tylko prewencyjno-wychowawczą, ale również kompensacyjną i represyjną.
Kwestie odpowiedzialności materialnej nierzadko wprowadzają konsternację wśród pracowników, którzy nie zawsze wiedzą co oznacza podpisanie oświadczenia oraz jakich konsekwencji mogą się spodziewać. Poniżej podajemy najważniejsze fakty i zapisy, które określają zakres praw i obowiązków dotyczących odpowiedzialności materialnej zarówno z perspektywy pracodawcy jak i zatrudnionych.
W Kodeksie pracy bardzo dokładnie została omówiona kwestia ewentualnej odpowiedzialności pracownika za szkody, które zostały wyrządzone w majątku pracodawcy. Przyjmuje się, że pracownik odpowiada za szkodę wówczas, gdy jest ona wynikiem niewykonania przez niego lub nienależytego wykonania swoich obowiązków. Jednocześnie obowiązkiem pracodawcy jest wykazać, że szkoda powstała rzeczywiście w związku z zaniedbaniem pracownika. Co więcej, musi on również oszacować jej wartość. W praktyce odpowiedzialność materialna osób zatrudnionych to temat dość obszerny.
Odpowiedzialność materialna pracownika, czyli co?
Według przepisów pracodawca oprócz może zażądać od pracownika podpisania dodatkowego oświadczenia o odpowiedzialności materialnej. Zasadniczo ma ono na celu przeniesienie na pracownika odpowiedzialności materialnej za powierzone mienie, na przykład odpowiedzialności finansowej za skradziony towar podczas pracy pracownika. Czym różni się ten rodzaj odpowiedzialności? Z pewnością może stanowić poważne obciążenie dla pracownika w wykonywaniu codziennych obowiązków, zwłaszcza jeśli samo stanowisko nie jest dostosowane do nowego zadania. Z tego względu wielu pracowników nie godzi się na podpisanie oświadczenia, gdyż obawia się niekorzystnych konsekwencji. Czy słusznie? Podstawowym rodzajem odpowiedzialności materialnej jest ogólna odpowiedzialność materialna pracownika, powstająca wraz z nawiązaniem stosunku pracy. Ustawodawca przewiduje, że odpowiedzialność materialna pracowników może dotyczyć zarówno szkody wyrządzonej w mieniu niepowierzonym, jak i powierzonym pracownikowi z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się. Aby jednak osoba zatrudniona w ogóle odpowiadała w sposób materialny, konieczne jest wystąpienie konkretnych przesłanek.
Specjalista ds. Deklaracji Celnych
SGS Global Business Services Sp. z o.o.
- Katowice
Laborant ds. badań wytrzymałościowych
CMC POLAND SP. Z O.O.
- Zawiercie
Różne prace rolnicze w Danii
Helper Sp. z o.o.
- Dania
- 17 000-18 000 zł / mc
Przede wszystkim pracownik musi działać w sposób bezprawny lub zaniechać wykonania swoich obowiązków. Ponadto, dokonane przez zatrudnionego naruszenie musi mieć charakter zawiniony (przyjmuje się, że pracownik może wyrządzić szkodę w mieniu swojego przełożonego zarówno z winy umyślnej, jak i nieumyślnej). Zgodnie z art. 122 Kodeksu pracy, tylko w sytuacji, gdy wyrządził szkodę w sposób umyślny, będzie on zobowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości (mowa wówczas o konieczności pokrycia zarówno rzeczywistej straty, jak i utraconych korzyści). Dodatkowo w wyniku działania lub zaniechania pracownika musi dojść do szkody w mieniu należącym do pracodawcy. W ostatniej przesłance wyodrębnić można jeszcze jedną, czyli związek przyczynowo-skutkowy między działaniem lub zaniechaniem pracownika a powstałą szkodą.
Zakres odpowiedzialności materialnej
Zgodnie z art. 115 Kodeksu pracy za szkodę wyrządzoną pracodawcy pracownik ponosi odpowiedzialność w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda?. Jednocześnie wysokość ewentualnego odszkodowania nie może przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia, jakie przysługuje pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, w której szkoda została wyrządzona w sposób umyślny. Wówczas ustawodawca zobowiązuje osobę zatrudnioną do jej naprawienia w całości.
Nieco inaczej dzieje się wtedy, gdy szkoda została wyrządzona przez kilku pracowników. Wówczas każdy z nich ponosi odpowiedzialność stosownie do stopnia, w jakim przyczynił się do jej powstania. Pod uwagę bierze się również stopień zawinienia. Jeżeli stopnia nie można ustalić, to przyjmuje się, że powinni oni odpowiadać w częściach równych.
Odpowiedzialność za mienie powierzone
Jak zatem regulowane są kwestie odpowiedzialności za mienie powierzone z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się. Sytuacja taka ma miejsce najczęściej wówczas, gdy podmiot zatrudniający udostępnia swoim podwładnym samochody służbowe czy sprzęt elektroniczny. Warto przy tym zauważyć, że zgodnie z art. 124 § 1 Kodeksu pracy, pracownik, któremu powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się:
- pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności,
- narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze
- odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu. Aby tak jednak było, niezbędne jest prawidłowe przekazanie mienia i wyrażenie zgody przez pracownika. Ta, dla celów dowodowych, powinna być wyrażona w formie pisemnej. Dopiero wówczas osoba zatrudniona będzie odpowiadać za ewentualne szkody.
.jpg)
Odpowiedzialność materialna przy umowie cywilnoprawnej
W przypadku umów cywilnoprawnych, czyli umowy zlecenie i umowy o dzieło odpowiedzialność materialna pracownika wygląda nieco odmiennie. Przede wszystkim umowy cywilnoprawne, nie podlegają przepisom kodeksu pracy. W kodeksie cywilnym nie ma więc regulacji dotyczących odpowiedzialności materialnej. Ze względu na fakt, że umowy cywilnoprawne nakładają na zatrudnionego obowiązek należytego wykonania zleconej pracy, to właśnie pracownik ponosi konsekwencje ewentualnych strat dotyczących zlecenia. Pracodawca może wymagać konkretnego efektu w postaci wykonanej pracy bez ingerencji w sam proces, tym samym odpowiedzialność materialna finansowa oraz odpowiedzialność materialna pracownika zostaje objęta zapisami samej umowy i leży w całości po stronie zleceniobiorcy.
Jak odpowiada kadra zarządzająca?
Wśród pracowników świadczących pracę w danym zakładzie pracy wskazać można również na kadrę zarządzającą. W stosunku do takich zatrudnionych również zastosowanie mają kodeksowe przepisy dotyczące odpowiedzialności materialnej, choć, co warto podkreślić, istnieją od tej zasady pewne wyjątki. O ile bowiem dyrektor przedsiębiorstwa państwowego będzie odpowiadał za szkodę wyrządzoną z winy nieumyślnej w kwocie równej rzeczywistej stracie i to w granicach kwoty 3-miesięcznego wynagrodzenia, (które przysługuje zatrudnionemu na dzień wyrządzenia szkody), o tyle inaczej odpowiadać będą materialnie członkowie zarządu organizacji spółdzielczych. Zgodnie bowiem z art. 58 ustawy Prawo spółdzielcze: „Członek zarządu, rady oraz likwidator odpowiada wobec spółdzielni za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu spółdzielni, chyba że nie ponosi winy”.
Jeszcze inaczej kształtuje się odpowiedzialność majątkowa członków zarządu spółek kapitałowych (czyli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej), którzy posiadają status pracownika w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy. Aby scharakteryzować tę odpowiedzialność, konieczne jest sięgnięcie po przepisy znajdujące się w Kodeksie Spółek Handlowych. Zastosowanie mają tu głównie dwa przepisy, czyli art. 297 i art. 483. Zgodnie z nimi tacy pracownicy są objęcie odpowiedzialnością majątkową za szkody, które wyrządzili spółce swoim zawinionym działaniem lub zaniechaniem. Warto dodać, że działanie lub zaniechanie musi być sprzeczne z prawem lub postanowieniami, które znaleźć można w statucie spółki. Taka odpowiedzialność majątkowa dotyczy przy tym wszystkich osób, które wchodzą w skład zarządu.
Ustawodawca chroni słabszą stronę
Gdy mowa o odpowiedzialności pracownika niezależnie od tego, czy chodzi o szeregowego, czy należącego do kadry zarządzającej należy wskazać, że poza wyjątkami ustawodawca silnie chroni słabszą stronę umowy o pracę, czyli zatrudnionego. Oczywiście postawą jest wykazanie przez pracodawcę, że winę ponosi właśnie pracownik. Przykładowo odpowiedzialność materialna pracownika za powierzone mienie daje mu możliwość uchylenia się w przypadku, gdy ten będzie w stanie udowodnić, iż poniesione straty wynikają z niezależnych od niego przyczyn, zwłaszcza, jeśli pracodawca nie podjął wcześniej kroków do odpowiedniego zabezpieczenia mienia. Równie ważne jest także prawidłowe przekazanie pracownikowi powierzonego mienia. Zatrudniony musi znać dokładny rodzaj, ilość oraz mienia, które obejmuje odpowiedzialnością.
Ochrona przejawia się przede wszystkim w ustaleniu ograniczeń dotyczących maksymalnej wysokości, jaką jest on zobowiązany uiścić swojemu pracodawcy wówczas, gdy ten poniósł szkodę związaną z ich działaniem lub zaniechaniem podwładnego. Mowa głównie o tym, że pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty, jaką poniósł pracodawca i jednocześnie tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z powodu, których wynikła szkoda (zgodnie z art. 115 Kodeksu pracy). Jednocześnie, jak wskazano wyżej, osoba zatrudniona będzie zobowiązana do naprawienia szkody w pełnej wysokości tylko w sytuacji, gdy umyślnie ją wyrządziła. Wtedy na pracowniku ciąży obowiązek poniesienia kosztów. Ich wysokość nie może przekroczyć trzymiesięcznego wynagrodzenia. Jednak, jeśli szkoda została wyrządzona celowo zarówno z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym, pracownik musi naprawić ją w całości.
Gdy odpowiadają pracownicy...
Jeszcze inną kwestią jest odpowiedzialność pracowników za mienie powierzone. Może bowiem dojść do takiej sytuacji, w której mienie zostanie powierzone kilku osobom zatrudnionym. To jednak wymaga zawarcia umowy w formie pisemnej. Jest to konieczne dlatego, że zgodnie z art. 125 § 1 Kodeksu pracy, podstawą łącznego powierzenia mienia jest umowa o współodpowiedzialności materialnej, zawarta przez pracowników z pracodawcą. W takiej sytuacji pracownicy będą ponosić wspólną odpowiedzialność materialną w częściach określonych w umowie. Tu również ustawodawca ustanowił wyjątek. Mowa o sytuacji, w której dowiedzione zostanie, że szkoda w całości lub części została spowodowana przez tylko niektórych pracowników. W takim wypadku pozostali pracownicy będą zwolnieni od odpowiedzialności.
Bez potrącania z wypłaty
Jak wskazano powyżej, dopiero podpisanie prawidłowej umowy umożliwia pracodawcy potrącanie z wynagrodzenia określonych kwot na pokrycie szkód w mieniu. Jeżeli takich umów brakuje, to podmiot zatrudniający nie ma prawa do samodzielnego potrącania jakichkolwiek kwot. Warto przy tym pamiętać, że pracodawca nie ma też dowolności w zakresie dokonywania potrąceń. Przy potrącaniu kar pieniężnych wolna będzie zawsze kwota w wysokości 90% minimalnego wynagrodzenia za pracę, które ustalane jest na podstawie odrębnych przepisów. W 2014 roku kwota minimalnego wynagrodzenia wynosi 1680 zł miesięcznie brutto.
Jak widać przyjęcie na siebie odpowiedzialności materialnej za szkodę wobec pracodawcy oraz za powierzone mienie wymaga od pracownika wnikliwej analizy zapisów umowy oraz poprawnej formy oświadczenia. Jakże odpowiedzialność materialna dotyczy większości stanowisk, bez względu na typ umowy, jest to kwestia, której nie można bagatelizować.
