Spis treści
Czym jest i kogo zrzesza konsorcjum?
Konsorcjum to zrzeszenie minimum dwóch podmiotów, które łączą siły w celu zrealizowania wspólnego projektu. Konsorcjum to związek o charakterze przejściowym powoływany wyłącznie w określonym celu. Uczestnicy konsorcjum wspólnie dzielą się ryzykiem i odpowiedzialnością za realizację danego przedsięwzięcia.
To Cię powinno też zainteresować: Praca PSH Lewiatan - jedna z czołowych polskich sieci handlowych
Dokładne wytyczne na temat współpracy w ramach konsorcjum określa tzw. umowa konsorcjalna. To na podstawie tego dokumentu przedsiębiorcy określają swoje zobowiązania do podjęcia działalności, której celem jest realizacja danej inwestycji czy projektu.
Konsorcjanci dzielą się nie tylko ryzykiem i odpowiedzialnością, ale również korzystają z wielu obopólnych korzyści. Czas trwania umowy konsorcjalnej odpowiada czasowi, który jest niezbędny na zrealizowanie danego celu, np. budowa drogi czy nieruchomości. Współpraca w ramach konsorcjum nie ma charakteru współpracy stałej - nawet wtedy, gdy trwa nieprzerwanie przez wiele lat.
Co o konsorcjum mówią polskie przepisy prawne?
Przepisy prawa wskazują, że konsorcjum to nie jest odrębny podmiot gospodarczy, dlatego nie trzeba rejestrować go w jakimkolwiek urzędzie. Nie jest on także regulowany przez prawo jako organ działający odrębnie. Kwestie dotyczące konsorcjum reguluje w Polsce Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 roku Prawo zamówień publicznych. W artykule 23 tego dokumentu czytamy:
"1. Wykonawcy mogą wspólnie ubiegać się o udzielenie zamówienia.
2. W przypadku, o którym mowa w ust. 1, wykonawcy ustanawiają pełnomocnika do reprezentowania ich w postępowaniu o udzielenie zamówienia albo reprezentowania w postępowaniu i zawarcia umowy w sprawie zamówienia publicznego. [...]
4. Jeżeli oferta wykonawców, o których mowa w ust. 1, została wybrana, zamawiający może żądać przed zawarciem umowy w sprawie zamówienia publicznego umowy regulującej współpracę tych wykonawców."
Dodatkowo, artykuł 141 tej ustawy mówi o tym, że wykonawcy zamówienia, którzy zdecydują się na współpracę w celu jego realizacji „ponoszą solidarną odpowiedzialność za wykonanie umowy i wniesienie zabezpieczenia należytego wykonania umowy”.
Konsorcjum nie musi posiadać odrębnej nazwy czy siedziby. Konsorcjum jako takie nie prowadzi działalności gospodarczej, dlatego podmiot ten nie jest uprawniony do bycia podatnikiem VAT, gdyż nie spełnia jego definicji ustawowej.
Konsorcjum nie jest trwałą strukturą dlatego, że nie regulują istnienia takiej formy prawnej żadne przepisy prawne. Jedyna przesłanka, na której strony opierają swą współpracę, jest umowa, która zostaje zawarta na podstawie oświadczeń woli złożonych przez jej obie strony. Fakt ten został potwierdzony przez orzecznictwo Dyrektorów Izb Skarbowych. W tym miejscu warto przytoczyć stanowisko Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 24 lutego 2010 roku o numerze IPPP1/443-1316/09-5/AW. Czytamy w nim:
„Konsorcjum nie jest spółką prawa handlowego ani spółką cywilną, nie ma własnej osobowości prawnej, nie jest odrębnym podmiotem gospodarczym, nie podlega rejestracji; nie posiada odrębnej nazwy i siedziby. Podmioty tworzące konsorcjum są niezależne w swoich działaniach niezwiązanych z konsorcjum, a w działaniach podejmowanych w ramach konsorcjum realizują wspólną politykę objętą porozumieniem.
Tym samym konsorcjum nie stanowi odrębnej jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej. Jednocześnie ustalenia stron w ramach konsorcjum mogą dotyczyć różnych kwestii; np. zasad reprezentacji; sposobu rozliczenia danego przedsięwzięcia, podziału robót, udziału w zyskach i stratach itp. Umowa konsorcjum z reguły wiąże uczestników konsorcjum na czas określony najczęściej oznaczony osiągnięciem celu, dla którego zostało ono powołane”.
Jakie elementy powinna zawierać umowa konsorcjum?
- Oznaczenie stron umowy. Strony umowy to przedsiębiorcy. Osoby fizyczne powinny podać swoje podstawowe dane osobowe, takie jak imię i nazwisko, data urodzenia, adres zamieszkania, numer dowodu osobistego lub numer PESEL a także numer NIP/KRS.
- Data i miejsce zawarcia umowy.
- Preambuła zawierająca określenie celu, dla którego umowa konsorcjalna jest zawierana.
- Wytłumaczenie znaczenia zwrotów, które są stosowane w danym dokumencie.
- Określenie zadań stron podpisujących umowę.
- Wskazanie sposobu podziału wynagrodzeniem.
- Wskazanie pełnomocników każdej ze stron umowy.
- Określenie odpowiedzialności na okoliczność wypadków lub innych szkód.
- Wskazanie innych, opcjonalnych postanowień.
- Klauzula dot. poufności.
- Podpisy stron umowy.
Rozliczenia konsorcjum na gruncie przepisów podatkowych
Wcześniej wspomnieliśmy o tym, że konsorcjum nie jest odrębnym podmiotem gospodarczym. Jak powinny wyglądać rozliczenia konsorcjum na gruncie polskich przepisów podatkowych? Podobne pytanie zadaje sobie wielu przedsiębiorców, którzy po raz pierwszy podjęli współpracę w ramach konsorcjum. Interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z 2 września 2011 roku o numerze ILPP2/443-885/11-4/EN wskazuje, że:
"W umowie konsorcjum uzgadnia się szczegółowe warunki współpracy pomiędzy uczestnikami. Partnerzy konsorcjum mogą wyłonić ze swojego grona lidera konsorcjum, który reprezentuje konsorcjum wobec zamawiającego i zewnętrznych dostawców, jak również koordynuje rozliczenia w ramach konsorcjum".
To Cię powinno też zainteresować: Organizacja przedsiębiorstwa: jaka struktura organizacyjna panuje w Twojej firmie?
Organ wydający opinię jednocześnie podkreślił, że na gruncie ustawy o podatku VAT każdy z członków konsorcjum jest oddzielnym podatnikiem, zaś samo konsorcjum nie jest podatnikiem. Oznacza to, że podmioty, które zostały zrzeszone w ramach konsorcjum, do wzajemnych rozliczeń oraz rozliczeń z podmiotem, dla którego świadczą usługę, stosować ogólne zasady dotyczące faktur VAT dokumentujących sposób wykonania powierzonych im czynności.
Rozliczenia konsorcjum są jego wewnętrzną sprawą. Obowiązkiem uczestników konsorcjum jest takie doprecyzowanie zapisów umowy w zakresie wzajemnych rozliczeń, aby w razie potencjalnej kontroli organów kontrolnych nie wzbudziły one żadnych wątpliwości w zakresie ich zgodności z prawem. Aby ograniczyć ryzyko wszczęcia postępowania przeciwko konsorcjum, jego uczestnicy powinni powołać lidera konsorcjum. Lider konsorcjum odpowiada za rozliczanie się ze wszystkimi kontrahentami oraz wystawia należne faktury. Powyższą interpretację podzielił także Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji indywidualnej z 16 września 2015 roku, IPPP3/4512-462/15-4/SM. Czytamy w niej:
"Mając na uwadze obowiązujące przepisy prawa podatkowego oraz zasady funkcjonowania konsorcjum, w tym zasadę odrębności podatników, którzy występują wobec siebie w relacji lider konsorcjum - podwykonawcy, uczestnicy konsorcjum zobowiązani są do fakturowania wzajemnych świadczeń oraz uprawnieni są do wyboru podmiotu, który odpowiedzialny jest za rozliczenia ze zleceniodawcą.
Tym samym, uwzględniając charakter wzajemnych powiązań kontraktowych wskazać należy, że lider konsorcjum, jako podmiot reprezentujący konsorcjum przed zleceniodawcą we wszystkich sprawach związanych z wykonaniem oraz rozliczeniem kontraktu, świadczy na rzecz zleceniodawcy usługę i jest zobowiązany, w świetle przedstawionych powyżej założeń oraz przepisów podatkowych, do wystawiania na rzecz zleceniodawcy faktur VAT, dokumentujących całość robót wykonanych przez konsorcjum na rzecz zamawiającego. Pozostali uczestnicy konsorcjum dostarczający towary i świadczący usługi na rzecz lidera w zakresie wynikającym z zawartej umowy, są również zobowiązani do wystawiania faktur dokumentujących te czynności".
Czy konsorcjum może być pracodawcą?
Zgodnie z zapisami artykułu 3 Kodeksu pracy, "Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników". Oznacza to, że konsorcjum nie może być pracownikiem. Jest to spowodowane tym, iż nie jest to podmiot gospodarczy, przez co nie ma osobowości prawnej. Pracodawcą mogą być za to wszystkie podmioty, które są stronami umowy konsorcjalnej.
Odwrotne obciążenie a konsorcjum - kto rozlicza fakturę?
Określenie, czy konkretna usługa powinna być rozliczona w ramach mechanizmu odwróconego obciążenia czy zgodnie z ogólnymi wytycznymi w zakresie rozliczania podatków, zawsze jest kwestią indywidualną i zależy od wielu czynników. W każdym przypadku trzeba sprawdzić, czy dana usługa została wymieniona w załączniku 14 do ustawy o podatku VAT oraz czy usługę świadczy podwykonawca.
To Cię powinno też zainteresować: 3 sposoby, jak dorobić do emerytury
W przypadku, gdy członek konsorcjum wystawia faktury VAT liderowi konsorcjum z tytułu wykonanych usług, zaś lider wystawia faktury VAT zamawiającemu daną usługę, członek konsorcjum powinien być uznawany za podwykonawcę lidera. Wówczas obowiązek rozliczenia podatku VAT od wykonanych przez członka usług będzie obowiązkiem lidera, przez co będzie on musiał zastosować mechanizm odwrotnego obciążenia. Wskazuje na to interpretacja indywidualna sporządzona przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej w dniu 26 maja 2017 o numerze KDIB3-1.4012.21.2017.2.IK:
"W niniejszej sprawie nie można uznać, że zarówno Lider jak i członek konsorcjum równocześnie będą głównymi wykonawcami względem inwestora (zamawiającego). Bez względu na to, że każdy z konsorcjantów ponosi odpowiedzialność przed inwestorem - jak już wskazano - konsorcjum nie może być uznane za jednego podatnika VAT, a relacji zachodzących pomiędzy stronami umowy konsorcjum (podatnikami VAT), dla potrzeb podatku od towarów i usług, nie należy oceniać na zasadach wewnętrznych rozliczeń konsorcjum, a tym samym przedsiębiorcy działający w ramach konsorcjum pozostają odrębnymi podatnikami VAT. Zatem działając w ramach konsorcjum powinni oni do wzajemnych rozliczeń stosować ogólne reguły wynikające z ustawy o podatku od towarów i usług.
W konsekwencji, Wnioskodawca jako członek konsorcjum na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 8 w związku z art. 17 ust. 1h ustawy, świadcząc usługi budowlane wymienione w poz. 18 załącznika nr 14 do ustawy jest zobowiązany do wystawienia faktur VAT na rzecz Wnioskodawcy – lidera konsorcjum z zastosowaniem mechanizmu odwrotnego obciążenia".
Czy gwarancja ubezpieczeniowa może obejmować jednego członka konsorcjum?
Wykonawcy, którzy wspólnie wnioskują o otrzymanie zamówienia, ponoszą skutki prawne czynności oraz zaniechań związanych z faktem złożenia oferty. Gwarancja ubezpieczeniowa co do zasady może obejmować tylko jednego członka konsorcjum, jednak orzeczenia poszczególnych instytucji w Polsce często są w tym zakresie wzajemnie sprzeczne.
Gwarancja bankowa musi być wystawiona na całe konsorcjum
Jeszcze niedawno dominował pogląd mówiący o tym, że gwarancja wadialna bankowa bądź ubezpieczeniowa może być wystawiona tylko na jednego członka konsorcjum, a nie na wszystkich członków. Decyzja Krajowej Izby Odwoławczej z 2015 roku zawiera jednak inne wytyczne. Mianowicie, zgodnie z nią, gwarancje bankowe wystawione tylko na jednego członka konsorcjum nie są na tyle wiarygodne i skuteczne, aby można było je uznać za należyte zabezpieczenie realizacji inwestycji przez konsorcjum.
