Pracownik - prawa i obowiązki

Praca w szczególnych warunkach - wcześniejsza emerytura i rekompensata finansowa

10 stycznia 2020

5 z 5

Ocena: 5 z 5 | 18 głosów

18 głosów

13 komentarzy
Praca w szczególnych warunkach - wcześniejsza emerytura i rekompensata finansowa
Marynarz, kierownik pociągu i tancerz – co łączy te zawody? Są to prace w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze. Umożliwiają one przejście na emeryturę już po 15 latach pracy. Podpowiemy, co należy wiedzieć, aby uzyskać wcześniejszą emeryturę lub rekompensatę finansową.

Praca o szczególnym charakterze jest pracą wymagającą wyjątkowej sprawności psychicznej i fizycznej oraz odpowiedzialności za wykonywany zawód. Możliwości wykonywania zawodów o szczególnym charakterze spadają wraz z wiekiem na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej. Taki spadek może dotyczyć osób jeszcze przed wiekiem emerytalnym. Dlatego też pojawia się możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę lub uzyskanie rekompensaty finansowej.

Praca w warunkach szczególnych, czyli jakich?

Prace w warunkach szczególnych to takie, w których obniżenie wieku emerytalnego uargumentowane jest możliwością narażenia na ryzyko, związane z występowaniem w pracy niebezpiecznych i trudnych czynników.

Które prace można zaliczyć do prac o szczególnych warunkach? Przede wszystkim te, w których niebezpieczne i trudne okoliczności uwarunkowane są przez siły natury (np. praca w kopalni, pod ziemią) albo przez technologiczne procesy (np. ciężka praca fizyczna lub praca w niezmiennej i wymuszonej pozycji ciała). Do listy prac w charakterze szczególnym zalicza się także prace, których wykonanie wymaga bardzo wysokiej sprawności psychicznej i fizycznej, a jej spadek może zagrażać bezpieczeństwu lub zdrowiu innych ludzi (np. praca pilota). 

Zawody takie wiążą się z pewnymi przywilejami z racji niebezpieczeństw i ryzyka utraty zdrowia. Praca w szczególnych warunkach pozwala na przejście na emeryturę już po 15 latach. Jednak, aby potwierdzić, że pracowało się właśnie w takim zawodzie, należy posiadać świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach wydane przez zakład pracy. W przypadku niektórych grup zawodowych (np. artyści) wystarczy tylko świadectwo pracy. Wysokość wcześniejszej emerytury jest zależna od kwoty zwaloryzowanych na koncie ubezpieczonego składek oraz kapitału początkowego podzielone przez średnie dalsze trwanie życia.

Warunki szkodliwe w pracy a warunki szczególne – różnice

W przepisach prawnych spotkamy kilka terminów związanych z warunkami pracy, które mogą się mylić. Wyróżnia się szkodliwe warunki i szczególne warunki pracy. Choć te określenia mogą się wydawać bardzo podobne, nie są tożsame. Czym się różnią i co dokładnie oznaczają?

Co to są szkodliwe warunki pracy?
O pracy w szkodliwych warunkach można mówić, gdy są spełnione dwa kryteria:
  • praca wykonywana jest w środowisku, w którym istnieją czynniki ryzyka związane z siłami natury lub procesami technologicznymi,
  • istnieje duże prawdopodobieństwo spowodowania przez te czynniki trwałego uszkodzenia zdrowia, mimo odpowiednich środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej.

Stanowisko oceniane jako praca w szczególnych warunkach musi spełnić jeszcze jedno kryterium: znacznej uciążliwości. Prace o znacznej uciążliwości są dokładnie określone i wymienione w wykazie A załącznika do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. A zatem wszelkie prace niewypisane w tym załączniku nie kwalifikują się do prac o tzw. warunkach szczególnych, choćby wykonywane były w tych samych szkodliwych warunkach.

Szukasz pracy?

Specjalista ds.  Utrzymania Ruchu

Wörwag Pharma Operations Sp. z o.o.

  • Konstantynów Łódzki
Dodana

Operator produkcji

Randstad Polska Sp. z o.o.

  • Bolesławiec
Dodana

Pracownik biurowy - staż

Serwis Personalny Poland

  • Gdańsk
Dodana

Specjalista ds. Zapewnienia Jakości

Wörwag Pharma Operations Sp. z o.o.

  • Konstantynów Łódzki
Dodana

Młodszy analityk ds. bankowości z niemieckim

Randstad Polska Sp. z o.o.

  • Kraków
Dodana

Praca w szczególnych warunkach – wykaz zawodów

Lista zawodów, które można zaliczyć do prac o szczególnych warunkach, jest obszerna. Pełny spis zawodów znajduje się we wspomnianym rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. dotyczącym rent inwalidzkich, wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur, a także pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Są to m.in. zawody:

  • kierowców lokomotywy
  • kierowników pociągów
  • straży kolei
  • kierowców autobusów i tramwajów
  • nawigatorów na statkach
  • pilotów i instruktorów statków powietrznych,
  • mechaników lotniczych
  • kontrolerów ruchu lotniczego
  • operatorów reaktorów jądrowych
  • garbarzy pracujących przy obróbce mokrych skór
  • tancerzy zawodowych
  • osób pracujących przy przeróbce mechanicznej rud metali lub węgla
  • osób pracujących przy piecach stalowniczych
  • rybaków morskich
  • kierowców przewożących niebezpieczne towary
  • drwali, którzy pracują przy ścince drzew z piłą łańcuchową
  • operatorów urządzeń spawalniczych

Pełen wykaz prac w warunkach szczególnych liczy sobie 51 stanowisk. Kryteria oceny, pełne definicje szczególnych warunków pracy oraz pracy o szczególnym charakterze znajdziesz w poniższej prezentacji multimedialnej:

Emerytura pomostowa i rekompensata

Praca w warunkach szczególnych uprawnia do emerytury pomostowej lub rekompensaty. O emeryturę pomostową mogą ubiegać się osoby, które ukończyły co najmniej 55 lat (w przypadku kobiet) i 60 lat (w przypadku mężczyzn), ich okres składkowy wynosi co najmniej 20 lat (kobiety) i 25 lat (mężczyźni) oraz mają udokumentowany okres pracy w szczególnych warunkach, który wynosi co najmniej 15 lat.

Ważne!
Prawo do emerytury pomostowej przysługuje tylko pracownikowi zatrudnionemu na umowie o pracę. Pracodawca nie ma obowiązku odprowadzać składek na emeryturę pomostową od umów zlecenie, nawet jeśli zlecenie obejmuje pracę w szczególnych warunkach.

Wysokość emerytury pomostowej nie może być niższa niż wysokość najniższej emerytury (po 1 marca 2018 r. kwota najniższej emerytury będzie wynosić 1029 zł). Aby obliczyć kwotę emerytury pomostowej, należy podzielić podstawę obliczenia emerytury przez średnie trwanie reszty życia. 

Trzeba jednak pamiętać, że emerytura pomostowa ma formę świadczenia przedemerytalnego, które zakończy się w momencie uzyskania powszechnego wieku emerytalnego. Od tego momentu taka osoba będzie uprawniona do uzyskania emerytury określonej na podstawie umowy z dnia 17 grudnia 1998 r. o rentach i emeryturach. Emerytura pomostowa jest więc dodatkowym i okresowym świadczeniem, które występuje poza wiekiem emerytalnym. Osoby, którym ona przysługuje, będą ją otrzymywać między zakończeniem kariery zawodowej a osiągnięciem odpowiedniego wieku emerytalnego.

Rekompensata do emerytury

Poza prawem do emerytury pomostowej pracujący w szczególnych warunkach mają także prawo do rekompensaty do emerytury. Nie jest ona samodzielnym świadczeniem pieniężnym, ale stanowi dodatek do początkowego kapitału i razem z kapitałem ulega waloryzacjom, powiększając się o podstawę wyliczenia emerytury. Co ważne, nie można otrzymywać jednocześnie emerytury pomostowej i rekompensaty.

Zapamiętaj!
Rekompensata do emerytury nie przysługuje nikomu, kto wnioskuje o wcześniejszą emeryturę, również pomostową.

Aby uzyskać rekompensatę, należy złożyć odpowiednie dokumenty i spełnić szczegółowo określone warunki. Potrzebne są więc:

  • aktualny wniosek o emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym (60 lat w przypadku kobiet i 65 w przypadku mężczyzn),
  • świadectwo pracy lub zaświadczenie potwierdzające pracę w szczególnych warunkach,
  • praca przed 1 stycznia 2009 r. w szczególnych warunkach trwająca co najmniej 15 lat w stałym i pełnym wymiarze czasu pracy,
  • brak przyznanego prawa do wcześniejszej emerytury, np. emerytury pomostowej.

Kwota rekompensaty jest uzależniona m.in. od czasu, przez jaki była wykonywana praca w szczególnych warunkach (przed 1 stycznia 2009 r.), wieku osiągniętego 21 grudnia 2008 r., stażu ubezpieczeniowego i okresów składkowych lub nieskładkowych oraz obniżonego wieku emerytalnego ustalonego dla konkretnego rodzaju pracy. Jak obliczyć wysokość przysługującej nam rekompensaty? Wyjaśniamy poniżej.

Kwotę rekompensaty można obliczyć ze wzoru:

R = 64,32 * K * X

R – to kwota rekompensaty,

64,32 - to wartość stała,

K – emerytura hipoteczna, którą liczy się ustalając kapitał początkowy

X – wyznacznik, który określa liczbę wymogów spełnionych do wcześniejszej emerytury do 31 grudnia 2008 r.

Aby go wyliczyć wyznacznik X, należy:

  • ustalić, ile lat pracowaliśmy w szczególnych warunkach i czy było to wymagane 15 lat,
  • zbadać, ile lat okresów składkowych posiadaliśmy na 31 grudnia 2008 r. w stosunku do obowiązkowego stażu ubezpieczeniowego (20 lat w przypadku kobiet i 25 w przypadku mężczyzn),
  • ustalić wiek na 31 grudnia 2008 r. pomniejszony o 18 lat w stosunku do obniżonego wieku, w którym mogliśmy przejść na emeryturę pomniejszonego o 18 lat,
  • pomnożyć wszystkie wyniki, które otrzymaliśmy wcześniej i z ich iloczynu obliczyć pierwiastek sześcienny. Wartość, która nam wyjdzie, to współczynnik X.  

Praca w szczególnych warunkach wymaga wyjątkowej sprawności psychicznej oraz fizycznej. Dlatego też dla dobra takich osób należy im się wcześniejsza emerytura lub rekompensata. Należy jednak pamiętać, że aby dostać tego rodzaju świadczenia, trzeba spełnić szereg wymagań (np. świadczenie o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach uzyskane od pracodawcy czy przepracowana odpowiednia liczba lat). Znajomość tych warunków oraz różnic między świadczeniami umożliwi odpowiedni wybór podstawy prawnej dla żądanego świadczenia.

Najczęściej zadawane pytania

Co to są szczególne warunki pracy?

Jeśli zatrudniony narażony jest w pracy na niebezpieczne i trudne, uciążliwe okoliczności uwarunkowane przez siły natury albo technologiczne procesy, bądź też jego praca wymaga wysokiej sprawności fizycznej i psychicznej, można określić warunku pracy jako szkodliwe. W prawie pracy istnieje dokładna lista zwodów o charakterze szczególnym, których wykonywanie uprawnia do wcześniejszej emerytury.

Jak praca w warunkach szczególnych wpływa na emeryturę?

Pracujący w warunkach szczególnych uprawnieni są do emerytury już po 15 latach pracy – jest to tzw. emerytura pomostowa, która przysługuje do osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego, kiedy to pracownik przechodzi na emeryturę właściwą. Z kolei emeryci, którzy osiągnęli wiek emerytalny, mogą otrzymać rekompensatę do emerytury, czyli dodatek, którego wysokość obliczana jest indywidualnie według określonego wzoru.

Komu przysługują prawa związane ze szczególnymi warunkami pracy?

Prawa do świadczeń dla pracowników pracujących w szczególnych warunkach mogą być przyznane tylko zatrudnionym na umowie o pracę. Niezbędne są formalności: świadectwo pracy lub zaświadczenie informujące o pracy w warunkach szczególnych. Stanowisko pracy, aby uprawniało do przywilejów, musi też być wymienione w liście tego rodzaju prac wydanej w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.

Autor

Artykuł został opracowany i zmodyfikowany przez kilku autorów. Poniżej podajemy dane redaktora lub autora, który dokonał ostatniej modyfikacji.

Patrycja Kosek

Dziennikarz

Marketing specialist w WhitePress. Copywriter w Aplikuj.pl Dziennikarz w bielsko.biala.pl. Ponad 10 lat doświadczeń.
Moja praca kręci się wokół treści. Tworzę, przerabiam, sprawdzam, poprawiam, zlecam i weryfikuję. Planowanie i budowanie contentu sprawia mi przyjemność, tak samo jak poznawanie rozmaitych metod komunikacji i efektywne ich wykorzystanie. 

13 komentarzy

Irena

Irena

Nie wiedziałem, że praca w kopalni lub przy obróbce mokrych skór może kwalifikować się do pracy w warunkach szczególnych. To naprawdę trudne zawody, ale szczególne warunki pewnie dodatkowo je utrudniają.
alicja

alicja

Jako pracodawca, cieszę się, że istnieje możliwość uhonorowania swoich pracowników, którzy pracują w trudnych i niebezpiecznych warunkach. To dobra motywacja dla nich, żeby w pełni zaangażować się w swoją pracę i dbać o swoje zdrowie.
He he he he he

He he he he he

Ciekawe, które zawody są uznawane za prace w szczególnych warunkach. Będę musiał to sprawdzić, ale wydaje mi się, że wiele z nich to zawody, w których wymaga się specjalistycznej wiedzy, np. kontroler ruchu lotniczego.
...

...

Teraz widzę, że warto szukać pracy w warunkach szczególnych, jeśli tylko na to pozwala moje zdrowie. Może to być dobry sposób na szybsze osiągnięcie emerytury.
Kotek

Kotek

Cieszę się, że moja praca została uznana za pracę w warunkach szczególnych i będę mógł przejść na emeryturę wcześniej. To dodatkowy motywator do wykonywania swojej pracy na wysokim poziomie.
Lompa

Lompa

Najlepsze są te wzory, ale jak się człowiek tak dokładnie przyjrzy i zrozumie co jest jaką stałą to wtedy wszystko wygląda jakoś bardziej przejrzyście i zrozumiale.
Ula

Ula

Ten artykuł przejrzysty i z niego wszystko się wie.
Karolina22

Karolina22

Dobrze poznać jakie to warunki są. Nigdy nie definiowałem tego w taki sposób a tutaj coś więcej na ten temat się mogłem dowiedzieć. Powinno to wpływać na wysokość świadczeń.
emeryt

emeryt

kto nie skorzystal z emerytury wczesniejszej temu nalezy sie rekompensata, atemu kto skorzystal nalezy ja potracic Cos tu nie gra
emeryt

emeryt

Praca w szczegolnych warunkach uprawnia do wczesniejszej emerytury Po osiagnieciu wieku emerytalnego wszystkie wczesniejsze emerytury potracane sa z kapitalu poczatkowego To ogromna kara i zlodziejstwo
prac. fizyczny

prac. fizyczny

Lista zawodów, które można zaliczyć do prac o szczególnych warunkach jest obszerna. Każdy pracownik wie, czy pracuje w takim zakładzie pracy. Wie co mu przysługuje ( wcześniejsza emerytura lub rekompensata).
Amelia

Amelia

Sporo jest zawodów kiedy to ludzie przed 40 już są emerytami. Z jednej strony fajnie, a z drugiej pewne szkodliwe warunki działają negatywnie i mogą niszczyć zdrowie.
Sojer

Sojer

Wiele osób ma możliwość przejścia na emeryturę. W Polsce tylko problem jest związany z finansami. Dlatego wielu pracpowników rezygnuje z tego tytułu i woli dalej pracować.

Dodaj komentarz

Wszystkie pola muszą być prawidłowo wypełnione

Komentarz został dodany

Redakcja Aplikuj.pl zastrzega sobie prawo usuwania komentarzy obraźliwych dla innych osób lub zawierających wulgarne słowa, adresy www oraz adesy e-mail i numery telefonów.