Spis treści
Definicję pracownika młodocianego znaleźć można w Kodeksie pracy. Zgodnie z art. 190 to osoba, która ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Co więcej, pracodawca może zatrudniać wyłącznie takie osoby, które ukończyły co najmniej gimnazjum i jednocześnie przedstawiły świadectwo lekarskie, które stwierdza, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu. Pracowników młodocianych zatrudniać można przy tym w celu przygotowania zawodowego lub przy pracy lekkiej.
Nauka zawodu pracowników młodocianych
Osoby młodociane, które nie posiadają kwalifikacji zawodowych, są zatrudniane głównie w celu przygotowania zawodowego. Warto pamiętać, że to może odbywać się w formie nauki zawodu, przyuczenia do wykonywania określonej pracy lub rzemieślniczego przygotowania zawodowego. Pracownicy młodociani są przy tym pod szczególną ochroną, która przejawia się na różnych płaszczyznach. Ta wyrażona jest między innymi w art. 196 Kodeksu pracy – podmioty zatrudniające mają obowiązek zawierania z nimi umów bezterminowych.
Co więcej, taka umowa z pracownikiem młodocianym musi określać w szczególności:
- rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy),
- czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego,
- sposób dokształcania teoretycznego,
- wysokość wynagrodzenia.
Generalną zasadą jest przy tym, że pracodawca zawiera z pracownikami młodocianymi umowy na czas nieokreślony. Wyjątkiem od tej zasady jest taka sytuacja, w której w prowadzonym przez niego zakładzie pracy zatrudnionych jest więcej pracowników młodocianych, niż wynika to z jego potrzeb. Wówczas może ona zawrzeć z pracownikiem młodocianym umowę o pracę na czas określony, ale nie krótszy niż okres kształcenia.
Nieco inaczej wyglądają zasady dotyczące przyuczenia do wykonywania określonej pracy. Takie przyuczenie może trwać od 3 do 6 miesięcy, a po jego ukończeniu pracownik otrzymuje zaświadczenie o gotowości do określonej pracy.
Kształcenie teoretyczne młodocianych
Na pracodawcy spoczywa też obowiązek, aby zagwarantować pracownikowi młodocianemu możliwość teoretycznego dokształcania się. W takiej sytuacji osoba zatrudniona powinna uczęszczać do zasadniczej szkoły zawodowej lub do ośrodka dokształcania i doskonalenia zawodowego. Warto przy tym wskazać na fakt, że z przepisów jasno wynika, że okres nauki zawodu – w ściśle określonych okolicznościach – może zostać przedłużony lub skrócony.
Jeśli więc pracodawca zatrudnia pracownika młodocianego w celu nauki zawodu, ma do wyboru dwie możliwości:
- skierować go na dokształcanie teoretyczne w szkole zawodowej lub ośrodku doskonalenia zawodowego,
- zorganizować dokształcanie teoretyczne we własnym zakresie.
W tym drugim przypadku niezbędne jest zrealizowanie określonego programu edukacyjnego, a na koniec przeprowadzenie egzaminu ze zdobytej wiedzy. Koszty zarówno przeprowadzenia zajęć teoretycznych, jak i egzaminu (oraz ewentualnej poprawki), stoją wówczas po stronie pracodawcy.
Czas pracy młodocianych pracowników
Specjalne zasady pracy młodocianych obejmują również zasady dotyczące ich czasu pracy. Zgodnie z Kodeksem pracy (art. 202) pracownik młodociany, który uczęszcza na zajęcia szkolne, nie powinien pracować w wymiarze powyżej 12 godzin tygodniowo oraz powyżej 2 godzin w dniu szkolnym. W dni wolne od szkoły oraz w okresie ferii lub wakacji może to być maksymalnie 7 godzin na dobę oraz 35 godzin w skali tygodnia.
Ponadto, dobowy wymiar czasu pracy zatrudnionych w wieku do 16 lat może wynosić najdłużej 6 godzin.
Wynagrodzenie uczniów
Za pracę w trakcie nauki zawodu lub przyuczania do zawodu pracownik młodociany ma prawo do wynagrodzenia. Stawka przysługująca takiemu pracownikowi jest ściśle uregulowana prawem. Wynagrodzenie oblicza się w stosunku procentowym do wysokości przeciętnej miesięcznej pensji w gospodarce narodowej w ubiegłym kwartale, a dokładną kwotę podaje do oficjalnej wiadomości co trzy miesiące GUS. Obecnie kwota przeciętnej pensji wynosi 4931,59 zł (za komunikatem z dnia 13 listopada 2019 r.).
- w I roku nauki – nie mniej niż 5% średniego wynagrodzenia,
- w II roku nauki – nie mniej niż 6% średniego wynagrodzenia,
- w III roku nauki – nie mniej niż 7% średniego wynagrodzenia.
Nie obejdzie się bez badań
Pracownik młodociany podlega – podobnie, jak każdy innym zatrudniony w oparciu o umowę o pracę – wstępnym badaniom lekarskim, badaniom okresowym i kontrolnym. Zgodnie bowiem z art. 191 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy pracodawcy wolno zatrudnić wyłącznie takiego młodocianego, który przedstawił świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża jego zdrowiu.
W sytuacji, gdy lekarz orzeknie, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego pracownika, pracodawca ma obowiązek zmienić rodzaj zlecanej mu pracy, o ile ma taką możliwość. Jeśli nie, zmuszony jest niezwłocznie rozwiązać umowę o pracę i wypłacić stosowne odszkodowanie (odpowiadające wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia).
Dla młodocianego tylko prace lekkie
Warto wskazać, że ochrona pracowników młodocianych jest związana również z faktem, że nie mogą oni wykonywać wszystkich prac. Mają to być prace lekkie, czyli takie, które nie mogą powodować zagrożenia dla życia, zdrowia czy rozwoju psychofizycznego młodocianego. Wykonywana praca nie może ponadto utrudniać spełniania obowiązków szkolnych przez młodocianego.
Każdy pracodawca zatrudniający młodocianych powinien zapoznać ich z wykazem lekkich prac przed rozpoczęciem przez nich wykonywania obowiązków. Taki wykaz może znaleźć się w regulaminie pracy, a w przypadku niewielkich firm w aneksach do umów.
Jak jednak określić, czy dane zadanie podpada pod prace lekkie? Przede wszystkim nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach im wzbronionych. Wykaz takich został opracowany przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia. W związku z tym dokumentem pracodawcy mają między innymi obowiązek sporządzenia zakładowych wykazów prac wzbronionych i takich prac, które pracownicy młodociani mogą wykonywać wyłącznie w celu odbycia przygotowania zawodowego. Dodatkowe ograniczenia w tym zakresie dotyczą choćby dźwigania czy przenoszenia ciężarów (osobne normy ustalone zostały dla dziewcząt, osobne zaś dla chłopców). Pracodawca powinien przy tym – zlecając pracownikowi wykonanie określonych prac – mieć zawsze na uwadze ochronę jego zdrowia.
Każdy pracodawca powinien wiedzieć, czym się różnią zasady obowiązujące dorosłych pracowników, od regulacji obowiązujących przy zatrudnianiu pracowników młodocianych. Wiąże się to bowiem z kilkoma ważnymi kwestiami, których zbagatelizowanie może być potraktowane jako wykroczenie wobec zasad Kodeksu pracy i ukarane grzywną od 1000 do 30 000 zł (art. 281 pkt 5 Kodeksu pracy).
To może Cię również zainteresować
