Spis treści
Raport praca nierejestrowana w Unii Europejskiej przygotowywany był przez Parlament Europejski na przełomie kwietnia i maja 2013, opublikowany został zaś w marcu 2014 roku. Wynika z niego, że tak zwana szara strefa w poszczególnych krajach Wspólnoty Europejskiej wciąż się rozwija. Samo pojęcie pracy nierejestrowanej jest przy tym wieloaspektowe. Autorzy raportu zauważają, że mowa tu zarówno o okazjonalnej opiece nad dziećmi, jak i całodziennej pracy osób w firmach. Co więcej, część wariantów pracy nierejestrowanej jest bardziej akceptowana społecznie, podczas gdy wykonywanie innych prac w szarej strefie jest odrzucane przez ogół społeczeństwa. Jak wygląda czarny rynek w krajach należących do Unii Europejskiej?
Czym jest praca nierejestrowana?
Ciekawą kwestią jest fakt, że badani zostali poproszeni o podanie definicji lub wskazanie tego, co kryje się w ich rozumieniu pod pojęciem praca nierejestrowana. Zgodnie z wynikami badań można stwierdzić, że znacząca część osób rozumie wykonywanie takiej pracy nie tylko jako zatrudnienia wiążącego się z obejściem deklaracji składanych do organów podatkowych czy instytucji zajmujących się ubezpieczeniami społecznymi, ale również jako prace, które wykonywane są nieodpłatnie lub na zasadzie barterowej. To znacząca różnica w stosunku do stosowanej w prawie definicji, która w węższy sposób podaje znaczenie pracy nierejestrowanej i sprowadza ją wyłącznie do działań, które powinny, ale nie są zgłaszane do właściwych urzędów.
Kłopot całej Europy
Według komisarza Unii Europejskiej do spraw zatrudnienia, spraw społecznych i włączenia społecznego László Andora, praca nierejestrowana jest problemem, który powinien być rozpatrywany na wielu płaszczyznach. Przede wszystkim świadczenie takiej pracy naraża pracowników na niebezpieczne warunki pracy i jednocześnie niższe zarobki. Praca nierejestrowana obniża również wpływy do budżetu państwa i podważa zbudowane przez poszczególne państwa systemy zabezpieczenia społecznego. Wynika z tego, że podjęcie skutecznych działań jest nie tylko w interesie krajów wchodzących w skład Unii Europejskiej, ale również samych pracowników. Jednym z działań służących zapobieganiu tworzenia miejsc pracy na czarno jest specjalna platforma, której uruchomienie zaproponowała Komisja Europejska w kwietniu bieżącego roku.
Główne przyczyny
Niemal 60% respondentów wskazało, że za decyzją o zakupie towarów lub skorzystaniu z usług firm, które działają w szarej strefie stała niższa cena. Co więcej, 50% badanych wskazało, że główną przyczyną podejmowania przez pracowników pracy na czarno i faktu, że pracodawcy chętnie zatrudniają w ten sposób, są korzyści, które czerpią obie strony układu. Pracodawca nie musi martwić się formalnościami, nie odprowadza składek do urzędów w związku z czym w jego kieszeni zostaje więcej pieniędzy. Podobnie jest w przypadku pracownika, który dostaje więcej, niż gdyby pracował legalnie w oparciu o umowę. Dodatkowym problemem jest brak możliwości znalezienia legalnej pracy. Na taki czynnik rozrostu szarej strefy wskazało aż 21% badanych.
Najczęstsze branże
Nie każda branża jest tak samo podatna na szarą strefę. Warto zauważyć, że najczęściej świadczenie pracy na czarno ma miejsce w przypadku takich sektorów, jak budownictwo (29%), naprawy samochodów (22%) czy sprzątanie domów i mieszkań (15%). Europejczycy również najczęściej pracują na czarno właśnie przy remontach i renowacji domów (19%), w ogrodnictwie (14%) czy sprzątaniu (13%) i opiece nad dziećmi (12%). Wśród krajów, które najczęściej były wskazywane jako miejsca pracy nierejestrowanej badani wymieniali najczęściej Łotwę, Estonię i Holandię. Warto jednak pamiętać, że pomiędzy poszczególnymi krajami istnieją znaczne różnice zarówno pod względem występowania pracy na czarno, jak również postrzeganiem tego zjawiska przez społeczeństwo.
Praca nierejestrowana – kto sprawdza?
Kto posiada uprawnienia do weryfikacji legalności zatrudnienia? Poszczycić się nimi może szereg instytucji, na czele z Państwową Inspekcją Pracy. Kontroli może również dokonać m.in. Straż Graniczna, Urząd Kontroli Skarbowej, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, czy nawet Urząd Pracy. Wszystkie wymienione organy mogą wezwać przedsiębiorcę do przedstawienia dokumentów, które potwierdzą warunki zatrudnienia pracowników, np. umowy o pracę, czy regulaminy pracy.
Praca niedeklarowana w świetle prawa
Zgodnie z art. 29 Kodeksu pracy pracodawca zatrudniający pracownika musi zawrzeć z nim umowę na piśmie oraz określić jej rodzaj i warunki. Art. 281 Kodeksu pracy zawiera natomiast spis wykroczeń przeciw prawom pracownika, które podlegają grzywnie. Znajduje się wśród nich brak pisemnego potwierdzenia zawarcia umowy o pracę. Grzywna przewidziana została również w przepisach Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i wynosi do 5 000zł. W przypadku kontroli Państwowej Inspekcji Pracy na pracodawcę nałożony może zostać mandat w wysokości od 2 do 5 tys. złotych, a sprawa może zostać dodatkowo przekazana do sądu. W tym przypadku może on nałożyć maksymalną karę w wysokości 30 tys. złotych.
Konsekwencje finansowe może ponieść również pracujący na czarno pracownik, ponieważ jako bezrobotny ma obowiązek zgłoszenia podjęcia zatrudnienia w Urzędzie Pracy w terminie 7 dni od zaistnienia tego faktu. Jeżeli tego nie zrobi podlega grzywnie w wysokości 500zł. Należy również podkreślić, że w przypadku cudzoziemców kara jest dwukrotnie wyższa i wynosi 1 000zł.
Praca nierejestrowana a bezrobocie
Praca nierejestrowana traktowana jest jako jeden ze skutków ubocznych bezrobocia. Jak to rozumieć? W bardzo prosty sposób, ponieważ wielu ludzi decyduje się na podjęcie zatrudnienia na czarno w skutek problemów ze znalezieniem legalnego zatrudnienia. Analizując bezrobocie zauważyć można jego zróżnicowane podłoże. Oznacza to, że wśród bezrobotnych można wyróżnić dwie różne grupy osób, a mianowicie te, które:
- starają się samodzielnie lub przy pomocy instytucji znaleźć legalne zatrudnienie;
- nie są zainteresowane pracą rejestrowaną.
W związku z tym można zaobserwować zależność, która mówi, że wraz ze zmniejszaniem się poziomu bezrobocia maleje również liczba osób pracujących na czarno. Z zastrzeżeniem jednak, że sytuacja ta będzie miała miejsce jedynie do momentu wyczerpania się zasobu bezrobotnych, którzy podejmują pracę na czarno w skutek dotychczasowych problemów ze znalezieniem legalnego zatrudnienia.
Umowa o pracę a nierejestrowana działalność
Działalność nierejestrowana to rozwiązanie dla osób, które pracują obecnie na etacie, ale chcą jednocześnie spróbować zrealizować swój pomysł na własny biznes lub zwyczajnie dorobić na tym co potrafią robić dodatkowo. Jest to sposób dedykowany biznesom o niskich przychodach lub tym, które dopiero startują, ponieważ skutecznie minimalizuje poziom ryzyka.
Jak wygląda to w praktyce? Działalność nierejestrowana jak sama nazwa wskazuje nie wymaga rejestracji w CEIDG. Osoba prowadząca tego typu działalność nie musi również opłacać składek ZUS. Należy jedynie pamiętać o zapłacie podatku dochodowego. Czy istnieje konieczność poinformowania pracodawcy o dodatkowej działalności? Teoretycznie nie, ale z reguły warto to zrobić, ponieważ prędzej, czy później i tak się pewnie o tym dowie. Zgody przełożonego potrzebowała będzie z pewnością osoba, która pracuje jako urzędnik państwowy, np. policjant, strażak, nauczyciel itp. Dodatkowo należy pamiętać, że działalność nierejestrowana nie może łamać obowiązującego zakazu konkurencji oraz działać na szkodę pracodawcy.
W jaki sposób rozliczyć niezarejestrowaną działalność?
Działalność nierejestrowana jak sama nazwa wskazuje nie wymaga rejestracji. Wyjątek stanowi jedynie chęć lub konieczność bycia podatnikiem VAT (jest to konieczne np. w przypadku działalności opartej na doradztwie zawodowym). Osoba niebędąca płatnikiem VAT nie ma nawet obowiązku wystawiania rachunków, czy faktur. Oczywiście może to robić z własnej woli lub na życzenie klienta. Dobrą praktyką jest jednak prowadzenie uproszczonej ewidencji sprzedaży (przychodów), czyli spisu wszystkich transakcji. Pozwoli to monitorować, czy nie przekroczony został maksymalny próg dochodowy (50% minimalnej pensji w danym roku) oraz sporządzić rozliczenie roczne.
Jak dokonać takiego rozliczenia? Przede wszystkim należy pamiętać o dwóch kwestiach, a mianowicie, że:
- podstawą opodatkowania działalności nierejestrowanej jest dochód, czyli przychód – koszty;
- podstawą do skorzystania ze zwolnienia obowiązku rejestracyjnego jest przychód.
Dochód uzyskany z działalności nierejestrowanej może być opodatkowany jedynie na zasadach ogólnych (wg stawki 17% lub 32%). Należy również pamiętać, że w rozliczeniu sumuję się dochód ze wszystkich źródeł, co sprawia, że przekroczenie drugiego progu podatkowego jest jak najbardziej możliwe. Rozliczając działalność nierejestrowaną warto także zwrócić uwagę na koszty uzyskania przychodu, które pozwolą zmniejszyć kwotę dochodu. Mogą nimi być wszystkie wydatki, które są ściśle związane ze świadczoną usługą lub sprzedawanym produktem. Jak je udokumentować? W tym celu należy gromadzić wszystkie rachunki oraz faktury imienne. Warto jednak wiedzieć, że kosztów tych nie odlicza się na bieżąco, ale jedynie przy okazji rozliczania zeznania PIT-36.
Praca na czarno to negatywne zjawisko, które jest traktowane jako działanie na szkodę państwa. Szara strefa funkcjonuje w całej Europie, a konkretne kraje z różnym skutkiem próbują ją ograniczać. Jednym z rozwiązań jest nierejestrowana działalność, która pozwala osiągać legalne dochody przy minimalnych kosztach oraz braku zbędnych formalności.
To może Cię również zainteresować
