Każdemu pracownikowi, który świadczy pracę w oparciu o umowę o pracę przysługuje prawo do 11-godzinnego odpoczynku dobowego, jak i 35-godzinnego odpoczynku tygodniowego. W drugim przypadku to właśnie wolna niedziela sprawia, że pracownik może wykorzystać nieprzerwany odpoczynek tygodniowy.
Praca w niedzielę – co mówi kodeks pracy
Zgodnie z art. 133 § 1 Kodeksu pracy: pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego i dalej, w myśl art. 133 § 2 Kodeksu pracy: Odpoczynek ten powinien przypadać w niedzielę. Niedziela obejmuje 24 kolejne godziny, poczynając od godziny 6.00 w tym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina.
Kiedy niedzielna praca jest dopuszczalna?
Jak wspomniano na początku, praca w niedzielę, jak i święta jest dozwolona w niektórych przypadkach. Przede wszystkim warto podkreślić, że za pracę w ten właśnie dzień uważa się pracę wykonywaną między godziną 6.00 rano w tym dniu a godziną 6.00 w następnym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina. I tak, pracodawca będzie mógł wydać polecenie służbowe swojemu podwładnemu i praca w niedzielę będzie możliwa:
- w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
- w ruchu ciągłym,
- przy pracy zmianowej,
- przy niezbędnych remontach,
- w transporcie i komunikacji,
- w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych,
- przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób,
- w rolnictwie i hodowli,
- przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, w tym w szczególności w gastronomii, hotelach, jednostkach gospodarki komunalnej, zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych, jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę, zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku,
- w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta.
W innych przypadkach pracodawca nie może wydać polecenia pracownikom świadczenia pracy w niedziele, jak i święta. Warto przy tym podkreślić, że jeżeli nie będzie on przestrzegał przepisów, zgodnie z art. 281 pkt 5 Kodeksu pracy, może on zostać ukarany karą grzywny od 1 000 do nawet 30 000 złotych.
Praca w święta
Obecnie w Polsce mamy 13 świąt, które są dniami wolnymi od pracy. Są to:
- 1 stycznia (Nowy Rok),
- 6 stycznia (Święto Trzech Króli - obchodzimy je od 1 stycznia 2011 roku),
- Wielkanoc (dwa dni; data jest zmienna),
- 1 maja (święto państwowe),
- 3 maja (Trzeciego Maja),
- 15 sierpnia (Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny),
- 1 listopada (Wszystkich Świętych),
- 11 listopada (Narodowe Święto Niepodległości),
- 25 grudnia (pierwszy dzień Świąt Bożego Narodzenia),
- 26 grudnia (drugi dzień Świąt Bożego Narodzenia),
- Zielone Świątki (data jest zmienna),
- Boże Ciała (data jest zmienna).
Praca w trakcie święta dopuszczona jest w sytuacjach wyjątkowych (wymienionych wyżej, w przypadku pracy w niedzielę). Kategorycznie zabroniona jest jednak praca w święta w marketach, centrach handlowych i hipermarketach. Dozwolona jest zaś w małych, prywatnych sklepach, jeśli pracownikami będą w tym czasie właściciele albo osoby posiadające umowę na zlecenie. Osoby zatrudnione na podstawie umowy na etat nie mogą wówczas pracować. Złamanie zakazu handlu grozi karą w wysokości od 1 tys. zł do 100 tys. zł., a w skrajnych przypadkach nawet karą ograniczenia wolności.
Dzień wolny za święto w sobotę
Sporadycznie pracownicy dostają polecenie, aby pracować w sobotę. Czy wówczas należy im się rekompensata? Z założenia tak, pracodawca musi wynagrodzić pracę w sobotę innym dniem wolnym. Powinien także uzgodnić z pracownikiem termin zrealizowania dodatkowego dnia wolnego za pracę w sobotę. Dnia wolnego należy udzielić w skonsultowanym z pracownikiem terminie, obowiązującym aż do końca okresu rozliczeniowego pracy. Wobec obecnych przepisów nie ma możliwości rozliczenia finansowego za pracę w sobotę, lecz gdy pracownik nie wykorzysta przyznanego dnia wolnego praca w sobotę liczona jest jako nadgodziny. Tym samym trzeba wówczas wypłacić wynagrodzenie wraz ze 100-proc. dodatkiem.
Nieudzielenie dnia wolnego za pracę w dniu wolnym wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy do końca okresu rozliczeniowego może stanowić wykroczenie przeciwko przepisom o czasie pracy. Wyjątkiem jest sytuacja kiedy pracodawca podjął się próby ustalenia terminu dnia wolnego za pracę w sobotę, ale finalnie do konkretnych ustaleń z pracownikiem nie doszło. Wtedy pracodawca, chociaż ostatecznie nie udzielił dnia wolnego, nie ponosi za to odpowiedzialności.
Czasami występuje jednak sytuacja kiedy w sobotę wypada święto. Czy pracownikowi należy się dzień wolny za święto w sobotę? Jeszcze do roku 2012 Kodeks pracy (art. 130 § 21) głosił, że wszystkie święta wypadające w innym dniu niż niedziela nie obniżają wymiaru pracy o 8 godzin. Jednak Trybunał Konstytucyjny orzekł, że zasada ta narusza równość i jest niezgodna z Konstytucją. Trybunał Konstytucyjny zatwierdził więc, że każde święto, które wypada w okresie rozliczeniowym i w dniu innym niż niedziela, obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin. Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami prawnymi, pracodawcy muszą przydzielić dodatkowy dzień wolny za święto przypadające w sobotę. Święto, przypadające w dzień wolny z tytułu pięciodniowego tygodnia pracy, należy oddać w okresie rozliczeniowym, jaki ustalony jest przez zakład pracy.
O czym należy pamiętać?
Każdy z pracowników, który pracuje w niedziele powinien korzystać (i to co najmniej raz na 4 tygodnie) z niedzieli wolnej od pracy. Pracodawcy powinni pamiętać jednak o tym, że nie dotyczy to wszystkich osób, które świadczą pracę w oparciu o umowę o pracę. Mowa tu o takich pracownikach, których system czasu pracy został uregulowany art. 144 Kodeksu pracy: Na pisemny wniosek pracownika może być do niego stosowany system czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta. W tym też systemie możliwe jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy. Z drugiej jednak strony ustawodawca wprowadza tu ograniczenie. Mowa bowiem maksymalnie o 12 godzinach w okresie rozliczeniowym, który nie przekracza 1 miesiąca.
System pracy weekendowej – co wtedy?
System pracy weekendowej oznacza pracę wykonywaną przez pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy (piątki, soboty, niedziele i święta). W takim przypadku okres umowy rozliczeniowej nie może przekraczać 1 miesiąca, a praca w weekend nie jest dodatkowo rekompensowana, ale traktowana jako „normalne” dni w tygodniu. W praktyce system pracy weekendowej obejmuje pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin, gdyż w ciągu trzech dni nie ma możliwości wypracowania odpowiedniego dla okresu rozliczeniowego czasu pracy. Nie jest to możliwe nawet w wydłużonym wymiarze dobowym – praca po 12 godzin przez weekend. W konsekwencji pracodawca, który wyraził zgodę na pracę w tym systemie, powinien określić w umowie o pracę odpowiedni wymiar zatrudnienia takiego pracownika.
Co, w takim razie, w sytuacji kiedy w trakcie pracy weekendowej przypada niedziela wolna od pracy lub święto? Może się wydawać, że w obliczu wprowadzenia zakazu handlu w placówkach handlowych od marca 2018 roku pracownicy zatrudnieni w systemie weekendowym mogliby umożliwić działanie takich placówek w niedziele i święta. Przepisy nie uznają jednak takiego rozwiązania. Pracodawca jest zobowiązany do zakazu handlu, a samo zatrudnienie pracownika w systemie weekendowym nie zwalnia go od takiego zakazu. Są jednak wyjątki od tej reguły, gdyż pracę mogą wykonywać np. pracownicy w systemie weekendowym na stacjach benzynowych albo poza placówką handlową.
Jak rozliczać pracę w niedzielę i święta?
Zgodnie z przepisami każdy z pracowników ma prawo do 35 godzin odpoczynku, który to obejmuje 11 godzin odpoczynku dobowego z ostatniej pracującej dniówki. Warto jednak pamiętać, że nie zawsze musi być to właśnie niedziela. Równie dobrze zatrudniony może otrzymać jeden dzień wolnego w tygodniu. Zatrudniający jest zobowiązany zapewnić swojemu podwładnemu inny dzień wolny od pracy:
- w zamian za pracę w niedzielę w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli,
- w zamian za pracę w święto w ciągu okresu rozliczeniowego.
Jeżeli pracodawca nie ma możliwości zapewniania zatrudnionemu dnia wolnego w okresie wspomnianych 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po pracującej niedzieli, to powinien zapewnić go do końca okresu rozliczeniowego, a w przypadku braku takiej możliwości dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100% wynagrodzenia i to za każdą godzinę pracy w niedzielę.
Pracownicy najczęściej wypełniają swoje obowiązki od poniedziałku do piątku, natomiast weekend pozostaje wtedy wolny. Jednak sytuacja współczesnego obrotu gospodarczego często wymaga pracy również w soboty, niedziele i w niektóre święta. Dlatego też warto znać swoje prawa i mieć świadomość, że w większości przypadków pracownikowi należy się rekompensata.
